نقش زمان و مکان در تعمیم مصادیق احتکار با رویکردی به آرای امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه فقه و حقوق و مدیر گروه حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تربیت معلم ( خوارزمی)، تهران، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد فقه و حقوق، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

یکی از روش‌های کسب درآمد و سود که امروزه رواج بسیاری دارد و اسلام آن را منع نموده احتکار می‌باشد. احتکار عبارت است از حبس و نگهداری طعام به امید و انتظار گرانی نرخ. احکام شریعت اسلام، بر پایه مصالح و مفاسد تشریع شده، و براى زمان خاص یا مکان خاصى نیست. با توجه به نقش زمان و مکان  فقیه مى‌تواند دربارۀ احکام متغیر اسلام، حکم صادر نماید. با در نظر گرفتن عنصر زمان و مکان، نمود آرای امام را می‌توان در تعمیم مصادیق احتکار به وضوح دید. از دیدگاه ایشان نیاز و احتیاج مردم، فقدان باذل دیگر به حد کفایت  و  حبس طعام از قیود معتبر در صدق احتکار منهی عنه به شمار آورده شده؛ زیرا مقتضای بسیاری از روایات حرمت احتکار به طور مطلق بوده و در تسری حکم به موضوع احتکار تأثیر دارند. بنابراین حاکم شرع با اعمال مواردی مانند اجبار محتکر بر فروش کالا، نرخ‌گذاری بر روی اجناس احتکار شده و در مرحلة آخر با مجازات محتکر به مقابله با احتکار می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها


-         ابن اثیر، مبارک بن محمد‌. (1421ق) النهایه،  بیروت: دارالفکر.
-         ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد. ‌(1410ق‌) السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى،‌ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،‌ چاپ دوم‌.
-         ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر. (1406ق)  المهذب،  قم:  ‌دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،  چاپ اول.
-         ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم‌. (1414ق) لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر‌، چاپ سوم.
-         اردبیلی، احمد بن محمد. (1403ق) مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان‌، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه
-         اصغری، سید محمد. (1377)  بررسی حقوقی و فقهی دو مسأله رشوه و احتکار، تهران: مؤسسه اطلاعات، چاپ اول.
-         اصفهانی، سید ابوالحسن. (1422ق) وسیلة النجاة مع حواشی الامام، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول‌.
-         امام خمینی، سید روح الله. (1385) صحیفۀ امام، (دوره 22 جلدی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم.
-          امام خمینی، سید روح الله. (1379) تحریرالوسیله، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول. 
-         امام خمینی، سید روح الله. (1421ق) کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى‌، چاپ اول.
-         انصارى، مرتضى بن محمد امین.(1411) المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات (ط- القدیمیه)، قم:  منشورات دار الذخائر‌، چاپ اول.
-      انصارى، مرتضى بن محمد امین.  (1415 ق) المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات(ط- الحدیثة)،قم:کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‌، چاپ اول.
-         آل کاشف الغطاء، محمد حسین. (‌1359 ق‌)‌ تحریر المجله، نجف اشرف: المکتبة المرتضویة.
-         بهجت، محمد تقى.(‌1430ق) وسیلة النجاة، قم:  انتشارات شفق، چاپ دوم.
-         تبریزى، جواد بن على. (1426ق) منهاج الصالحین، قم: مجمع الإمام المهدی(عجل الله تعالى فرجه)، الطبعة الاولی.
-         تمیمی مغربی، نعمان بن محمد. (1385) دعائم الاسلام، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
-         جوهری، اسماعیل بن حماد. (1410ق) الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیه، بیروت: دار العلم للملایین.
-         حرعاملى، محمد بن حسن. (1409ق) ‌تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسه آل البیت، چاپ  اول.
-         حسینی سیستانی، سیدعلی. (1417ق) ‌منهاج الصالحین، قم:  دفتر آیت الله سیستانى‌، چاپ پنجم‌.
-         حسینی خامنه‌ای، سید على. (1420ق) اجوبة الاستفتائات (العربیه) بیروت:  الدارالإسلامیه‌، چاپ سوم.
-         خراسانی، شیخ حسین وحید. (بی‌تا) منهاج الصالحین (مع فتاوی الشیخ الوحید الخراسانی)، مدرسة الامام الباقر العلوم.
-         خویى، سید ابوالقاسم.  (1410ق)منهاج الصالحین‌، قم : نشر مدینة العلم‌، چاپ بیست و هشتم.
-       خویى، سید ابوالقاسم.. (بی‌تا) مصباح الفقاهه فی المعاملات المکاسب المحرمه، تقریرات درس سید ابوالقاسم موسوى‌ خویى.
-         شمس‌الدین، محمد مهدی. (1418ق) الاحتکار فی شریعة الاسلامیة، بیروت: مؤسسة الدولیه للدراسات و النشر،  الطبعة الثانیه .
-         شهید اول، محمد بن مکى‌. (1417ق)الدروس الشرعیه فی فقه الامامیة، قم‌: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ دوم.
-         شهید اول، محمد بن مکى‌. (1400ق)  القواعد و الفوائد، قم:کتابفروشى مفید، چاپ اول‌ .
-         شیخ طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن.(1400 ق‌)النهایة فی مجرد الفقه و لفتاوى، بیروت: دار الکتاب العربی،‌ چاپ دوم.
-        شیخ طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. (1387) المبسوط فی فقه الإمامیة،تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة‌، چاپ سوم‌.
-         شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى. (1413 ق)‌‌  المقنعه، قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، چاپ اول‌.
-         شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابویه.  (1413 ق) من لایحضر الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،‌ چاپ دوم.
-         صافى گلپایگانى، لطف الله. (1417ق)جامع الاحکام، قم:  انتشارات حضرت معصومه سلام الله علیها،  چاپ چهارم‌.
-         طباطبایی حکیم، سید محسن. (1387ق) منهاج الصالحین، نجف: مطبعة النجف.
-         طباطبایی حکیم، سید محمد سعید. (1415ق)‌ منهاج الصالحین‌، بیروت: دار الصفوة‌، چاپ: اول‌.
-         علامه حلی، حسن بن یوسف.‌ (1408 ق‌)شرایع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه اسماعیلیان‌، چاپ دوم.
-        علامه حلی، حسن بن یوسف.‌ (1413ق) القواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم:‌ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ اول.
-         فقهی، علی.(1390) احتکار با رویکردی بر آرای امام خمینی، تهران: مؤسسه تنطیم ونشر آثار امام خمینی، چاپ اول .
-         فیاض‌ کابلى، محمد اسحاق. (1426ق) رساله توضیح المسائل، قم: انتشارات مجلسى‌، چاپ اول.
-         مطهرى، مرتضى. (1420ق) اسلام و مقتضیات زمان، تهران: انتشارات صدرا، چاپ پانزدهم.
-         مکارم شیرازی، ناصر. (1427ق) دائرة المعارف فقه القرآن، قم:  انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام، ‌چاپ اول‌.
-         منتظری، حسینعلی. (1367) احتکار و قیمت‌گذاری،ترجمه و تقریر محمدی گیلانی، تهران: مؤسسه کیهان، چاپ اول.
-      منتظری، حسینعلی. (الف 1409ق) دراسات فی ولایت الفقیه و فقه الدولة الاسلامی، قم : منشورات المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه.
-        منتظری، حسینعلی. (ب1409ق) مبانى فقهى حکومت اسلامى‌، محمود صلواتى، قم: مؤسسه کیهان، چاپ اول.
-        منتظری، حسینعلی. (1406)  رسالة فی الاحتکار و التسعیر، تهران: سازمان انتشارات و انقلاب اسلامی، چاپ اول.
-         موسوی بجنوردی، سید محمد و نگار علیزاده. (پاییز 1389) «بررسی حقوقی مسأله شبیه سازی انسان با رویکردی بر آرای امام خمینی»، پژوهشنامه متین، شماره 48، صص 39-17.
-         موسوى‌ گلپایگانى، سید محمد رضا. (1413ق) هدایة العباد،‌ ‌قم: دار القرآن الکریم، چاپ اول‌.
-         نجفى، محمد حسن‌. (بی تا) جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
-         نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى‌‌. (1415ق) مستند الشیعه فی أحکام الشریعه، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول‌.