اصل مصلحت در نظام قانونگذاری اسلامی و تطبیق آن در حقوق خانواده با رویکردی به اندیشه های امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مطالعات زنان دانشگاه تربیت مدرس و مدرس حوزه

2 دانشجوی دکتری مطالعات زنان/گرایش حقوق زن در اسلام، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

اصل مصلحت اصل زیربنایی فقه اسلامی و دربردارندة روح مشترک تمام احکام است. امام خمینی به صراحت مصلحت را مبنای صدور احکام حکومتی می­دانست تا بدانجا که جهت رعایت این اصل کلیدی در قانونگذاری، به دستور ایشان، مجمع تشخیص مصلحت نظام در سال 1367 تشکیل شد. با این توصیف، تبیین این اصل و جایگاه آن به لحاظ محوریت و دخالت آن در تشریع و استنباط احکام از منابع و تقنین در نظام قانونگذاری، خاصه در ساحت خانواده ضروری است.
پژوهش حاضر بر آن است تا پس از تبیین اصل مصلحت به عنوان ابَراصل حاکم بر نظام قانونگذاری اسلامی، و تأمل بر اندیشه­ های امام خمینی، جایگاه این اصل را در نظام قانونگذاری اسلامی ترسیم نموده، در نهایت به تبیین محوریت این اصل در نظام خانواده و تأکید بر تقدم مصلحت جمعی بپردازد در این پژوهش بیان شده که علی‌رغم مبانی فقه شیعه و تأکید امام خمینی بر رعایت مصالح جمعی در تقنین و لحاظ اصل مصلحت حفظ نظام، اشاره قانونگذار در مواردی به رعایت مصلحت در مباحث حقوق خانواده، در واقع لحاظ مصلحت جمعی نبوده است و صرفاً مصلحت موردی را در نظر داشته است؛ بنابراین ضروری است قانونگذار در جهت تأمین مصالح و حفظ نظام خانواده (مهم‌ترین بنیاد جامعه)، این اصل را با رعایت ضوابط یاد شده بر فروعات مسائل خانواده تطبیق نموده و به تدوین و اصلاح قوانین اقدام نماید.

کلیدواژه‌ها


-        نهج البلاغه
-         ‌ابن‌شعبه، حسن بن‌علی. (1404) تحف العقول من آل الرسول صلی‌الله علیهم، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
-         افتخاری، اصغر. (1384) مصلحت و سیاست؛ رویکردی اسلامی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق.
-         امام خمینی، سید روح الله. (1385) صحیفه امام، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم.
-           امام خمینی، سید روح الله. (1421ق) تحریرالوسیله، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
-         توکلی، اسدالله. (1384) مصلحت درفقه شیعه وسنی، قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزش و پژوهش امام خمینی.
-         جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1376) دانشنامه حقوق اسلامی، تهران: امیرکبیر.
-         حکمت‌نیا، محمود. (1386) فلسفة‌ حقوق خانواده،تهران: شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان، چاپ اول.
-         حکیم، سید محمدتقی. (1418ق) اصول العامه للفقه المقارن، قم: مجمع العالمی الاهل البیت(ع)، چاپ دوم.
-         درینی، محمدفتحی. (1408ق) دراسات و بحوث فی الفکر الاسلامی المعاصر، بیروت: دار قتیبه للطباعه و النشر و التوزیع.
-         رشیدرضا، محمد. (بی‌تا) تفسیر المنار (تقریرات درس محمد عبده)، تعلیق و تصحیح سمیر مصطفی رباب، بیروت: دارالمعرفة.
-         سبحانی، محمدتقی. (1382) الگوی جامعه شخصیت زن مسلمان، قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.
-         شاکری گلپایگانی، طوبی. (تابستان و پاییز 1383) «معناشناسی ثابت/متغیر، نص/رأی در سیاست شرعی»، مجله فقه و حقوق خانواده(ندای صادق سابق)، شماره 34 و 35.
-       شاکری گلپایگانی، طوبی. (1391) جزوه درسی فلسفه حقوق اسلامی، ترم یک دکتری مطالعات زنان، دانشگاه تربیت مدرس.
-        شاکری گلپایگانی، طوبی. (1385) سیاست جنایی اسلامی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
-         شفایی، عبدالله. (1383) فقه و زندگی، کاوشی نو در فقه اسلامی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه.
-         شهید اول، محمد بن مکی عاملی. (1400ق) القواعد و الفوائد، قم: کتابفروشی مفید، چاپ اول.
-         صادقی، محسن. (1384) اصول حقوقی و جایگاه آن در حقوق موضوعه، تهران: نشر میزان.
-         علیدوست، ابوالقاسم. (1390) فقه و مصلحت، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
-         عوده، عبدالقادر. (1372) التشریع الجنائی الاسلامی، با ترجمه: قربان نیا و سایرین: تهران: نشر جهاد دانشگاهی شهید بهشتی.
-         غزالی، محمدبن محمدبن محمد. (1417ق) المستصفی فی علم الاصول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-         فاضل مقداد، جمال الدین مقداد بن عبدالله. (1403ق) نضد القواعد الفقهیه علی مذهب الامامیه، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
-         قمی، میرزا ابوالقاسم. (1378) قوانین الاصول، با شرح علی قزوینی، تهران: علمیه اسلامیه.
-         مصباح یزدی، محمدتقی. (1384) نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، تحقیق و نگارش احمد حسین شریفی، قم: مرکز انتشارات آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول.
-         مطهری، مرتضی. (بی‌تا) مجموعه آثار، قم: انتشارات صدرا.
-       مطهری، مرتضی. (1377) اسلام و مقتضیات زمان، تهران: صدرا.
-       مطهری، مرتضی. (1380) پانزده گفتار، تهران: صدرا.
-         مظفر، محمدرضا. (1368)  اصول الفقه، قم: انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم.
-         مؤذنیان، محمدرضا. (1380) مجموعه نظرات شورای نگهبان درباره مصوبات مجلس شورای اسلامی، تهران: مرکز تحقیقات شورای نگهبان.
-         وکیل زاده، رحیم. (1381)  مصلحت و جایگاه آن در حقوق اسلام، تبریز: دانشگاه تبریز.
-         هدایت نیا، فرج الله. (1386) فلسفه حقوق خانواده، تهران: روابط عمومی شورای فرهنگی اجتماعی زنان.
-        هدایت نیا، فرج الله. (1388) فلسفه حقوق خانواده، تهران: شورای فرهنگی – اجتماعی زنان.