تأثیر اختلاف مبانی در استصحاب بر اختلاف فتاوی فقیهان در پاره‌ای از احکام خیار غبن و عیب با رویکردی بر نظر امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فقه و حقوق خصوصی دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، خراسان رضوی، ایران

3 دانش آموخته دکتری گروه حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، خراسان رضوی، ایران

چکیده

چکیده: اختلاف اندیشمندان در مبانی اصولی و رویکرد ایشان نسبت به اصول عملیه و به‌ویژه اصل استصحاب از عوامل مهم و تأثیرگذار در اختلاف فتاوای ایشان در ابواب مختلف فقهی به شمار می‌رود. در این مقاله تأثیر اختلاف مبانی فقها در اصل استصحاب بر برخی از احکام خیار غبن و عیب با رویکرد ویژه بر نظرات امام خمینی مورد کنکاش قرار گرفته و اثبات ‌شده است که اختلاف دیدگاه ایشان در مسائل مربوط به استصحاب، صرفاً جنبۀ نظری نداشته بلکه در عمل نیز باعث اختلاف اساسی در فتاوای فقهی ایشان شده است. به‌عنوان‌نمونه، اختلاف‌نظر در بقای خیار غبن برای مغبون در صورت پرداخت مابه‌التفاوت از سوی غابن، ناشی از اختلاف‌نظر در جریان استصحاب در شک در مقتضی است و بر اساس دیدگاه فقیهانی چون امام که استصحاب را در شک در مقتضی جاری می‌دانند، حکم به بقای خیار می‌شود. همچنانکه تفاوت نظر در مسئلۀ فوریت یا تراخی اِعمال خیار غبن، ناشی از اختلاف در تقدم اصل استصحاب بر اصل لزوم است. در خیار عیب نیز با وجود دیدگاه‌های متفاوت فقهی درخصوص اختلاف طرفین معامله در زمان حدوث عیب بر مبیع، ضمان یا عدم ضمان بایع ریشه در اختلاف در مجرای استصحاب عدمی دارد.

کلیدواژه‌ها


- آخوند خراسانی، محمدکاظم. (1406 ق) حاشیه کتاب المکاسب، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
- آخوند خراسانی، محمدکاظم. (1427ق) کفایۀ الاصول، قم: مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- اصفهانی، سید ابوالحسن. (1422) وسیلة النجاۀ (مع حواشی الامام الخمینی)، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- اصفهانی، سید ابوالحسن.(1381) الاستصحاب، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول.
- اصفهانی، سید ابوالحسن.(1415ق) أنوار الهدایة فی التعلیقة على الکفایة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ دوم.
- اصفهانی، سید ابوالحسن.(1379) تحریرالوسیله، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول.
- اصفهانی، سید ابوالحسن.(1385) تحریرالوسیله (ترجمه فارسى)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، چاپ اول، 2 جلدی.
- اصفهانی، سید ابوالحسن. (1420) الرسائل العشرۀ، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
- اصفهانی، سید ابوالحسن. (1421 ق) کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول، 5 جلدی.
- امامی، سید حسن. (1372) حقوق مدنی، تهران: چاپخانه اسلامیه، چاپ سوم.
- انصاری، مرتضی بن محمد‌امین. (1420 ق) کتاب المکاسب، قم: مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول.
- انصاری، مرتضی بن محمد‌امین. (1427 ق) فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الاسلامی، چاپ هفتم.
- بحرانى، یوسف بن احمد. (1405) الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول.
- جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد. (1407 ق) الصحاح تاج اللغۀ و صحاح العربیه، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، قاهره: دارالعلم للملایین، چاپ چهارم.
- حسینى عاملى، سید جواد بن ‌محمد‌‌.(بی‌تا) مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمه، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.
- خویی،سید ابوالقاسم. (1408ق) مصباح الاصول،تهران: انتشارات الغدیر، چاپ چهارم.
- سبحانی، جعفر.(1414) المختار فی احکام الخیار، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
- سید مرتضی، علی بن حسین. (1348) الذریعه الی ‌اصول الشریعه، تصحیح و تعلیق ابوالقاسم گرجی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.
- شهید اول، محمد بن ‌مکى.(1417) الدروس الشرعیة فی فقه الامامیه، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (بی‌تا) الروضۀ البهیۀ فی شرح اللمعۀ الدمشقیه، تصحیح و تحقیق سید محمد کلانتر، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ اول.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (1413 ق) مسالک الافهام، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه.
- شیخ طوسی، محمدبن‌حسن. (1417 ق) العدۀ فی اصول‌الفقه، تحقیق محمدرضا انصاری قمی، قم: انتشارات ستاره، چاپ اول.
- صدر، سید محمدباقر. (1406 ق) دروس فی علم الاصول، بیروت: دارالکتاب البنانی، چاپ دوم.
- طباطبایى یزدى، سید محمدکاظم.(1421) حاشیة المکاسب، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
- علامه حلی، حسن بن یوسف. (1404 ق) مبادی الوصول الی علم الاصول، تعلیق و تحقیق عبدالحسین محمدعلی بقال، قم: مرکز نشر مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول.
- علامه حلی، حسن بن یوسف. (1419) نهایۀ الاحکام فی معرفۀ الاحکام، قم: مؤسسه آل البیت.
- علامه حلی، حسن بن یوسف. (1414 ق) تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، چاپ اول.
- فخرالمحققین، محمدبن‌ حسن‌بن‌ یوسف.(1387 ق) ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
- کاتوزیان، ناصر. (1371) قواعد عمومی قراردادها، تهران: انتشارات به نشر، چاپ سوم.
- کاشف الغطاء، حسن‌بن‌جعفربن‌خضر. (1422 ق) أنوارالفقاهة-کتاب البیع، نجف اشرف: مؤسسه کاشف الغطاء، چاپ اول.
- کاظمی خراسانی، محمد علی. (1417) فوائد الاصول، تقریرات درس میرزا محمدحسین نائینی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- لاری، عبدالحسین. (1418 ق) التعلیقه علی المکاسب، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه.
- محقق کرکی، علی‌بن حسین. (1414 ق) جامع المقاصد، قم: آل البیت.
- مظفر، محمدرضا. (بی‌تا) الحاشیه علی البیع و الخیارات، بی‌جا، بی‌نا.
- مغنیه، محمدجواد. (1421) فقه الامام الصادق(ع)، قم: مؤسسه انصاریان، چاپ دوم.
- موسوی بجنوردی، میرزا حسن. (1377) القواعد الفقهیه، قم: نشر الهادی، چاپ اول.