قانون حاکم بر وصیت در تعارض داخلی قوانین با رویکردی بر نظر امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد فقه و مبانی حقوق و اندیشة امام خمینی(س)، پژوهشکدة امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

2 دکترای فقه ومبانی حقوق و اندیشه امام خمینی(س)، پژوهشکدة امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

چکیده: هم‌زیستی پیروان ادیان و مذاهب مختلف در قالب یک حکومت و بدون منازعه و همچنین قاعدة فقهی «الزام»، موجب شده است دربارة احوال شخصیة ایرانیان غیرشیعه، مطابق مقررات دینی و مذهبی آنان رفتار شود. با تصویب ماده‌ واحدة رعایت احوال شخصیة ایرانیان غیرشیعه (مصوب 1312)، دعاوی وصیت اقلیت‌های به‌رسمیت شناخته‌شده جز در موارد مرتبط با نظم عمومی، در ذیل بند دوم ماده‌واحده، تابع قواعد و عادات مسلم متداول در مذهب متوفی است. این قاعده در دو اصل 12 و 13 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تأکید شده است. مقالة حاضر ضمن پرداختن به تعیین قانون حاکم و بررسی مبانی فقهی آن و موارد تعارض قوانین در وصیت به این پرسش پاسخ داده است که آیا شمول ماده‌واحده در وصیت به موردی که یک طرف شیعی و طرف دیگر غیرشیعی است نیز صورت می‌گیرد؟ شاید پاسخ این باشد که ظاهر عبارت «ایرانیان غیرشیعه» منصرف به موردی است که طرفین هر دو ایرانی غیرشیعه باشند و دربارة موردی که یک طرف ایرانی شیعه و طرف دیگر ایرانی غیرشیعه باشد، صدق نمی‌کند؛ پس در این مورد براساس اصل، یعنی حکومت قانون مدنی عمل خواهد شد؛ درحالی‌که می‌توان گفت با استناد به قاعدة الزام، قوانین دینی یا مذهبی مذکور ترجیح یا تعین می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • آهنگران، محمدرسول. (1396) بازپژوهی نظم عمومی در فقه امامیه و حقوق ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • ابن اثیر، مبارک بن محمد. (1367) النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم.
  • ابن‌رشد، محمد بن احمد. (1425ق) بدایةالمجتهد و نهایة المقتصد، القاهره: دارالحدیث.
  • ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1405ق) لسان‌العرب، قم: نشر ادب.
  • الماسی، نجادعلی. (1396) حقوق بین‌الملل خصوصی، تهران: نشر میزان، چاپ هفدهم.
  • امام خمینی، سید روح‌الله. (1379) تحریرالوسیله، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  • امام خمینی، سید روح‌الله. (1389) صحیفة امام، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ پنجم.
  • ـامام خمینی، سید روح‌الله.  (1385) ترجمه تحریرالوسیله، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول.
  • امامی، سید حسن. (1377) حقوق مدنی، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه، چاپ شانزدهم.
  • ایروانی، باقر. (1420ق) دروس تمهیدیّة فی القواعد الفقهیّة، قم: مؤسسة الفقه للطباعه و النشر.
  • بحرالعلوم، محمد بن تقی. (1403ق) بلغة‌الفقیه، تهران: مکتبه‌الصدوق، چاپ سنگی.
  • بهنود، یوسف. (1369) اح‍وال ش‍خ‍ص‍ی‍ه از دی‍دگ‍اه ق‍وان‍ی‍ن به ان‍ضم‍ام م‍ب‍اح‍ث‍ی از اح‍وال ش‍خ‍ص‍ی‍ة اق‍ل‍ی‍ت‌ه‍ای دی‍نی زرت‍ش‍ت‍ی، ک‍ل‍ی‍می، م‍سی‍حی، اروم‍ی‍ه: انتشارات ان‍زلی، چاپ دوم.
  • پایگاه اطلاع‌رسانی محمدجواد فاضل لنکرانی.
  • جعفری تبریزی، محمدتقی. (1380) رسائل فقهی، تهران: مؤسسه نشر کرامت.
  • جناتی، محمدابراهیم. (1393) قاعدةالالزام، نجف اشرف: مطبعه القضاء.
  • حرعاملی، محمد بن حسن. (1409ق) وسائل‌الشیعه فی تحصیل مسائل‌الشریعه، قم: مؤسسة آل‌البیت.
  • حسینی شیرازی، سید محمد. (1414ق) الفقه، القواعد الفقهیه، (بی‌جا): مرکز الثقافی الحسینی.
  • خوبروی پاک، محمدرضا. (1380) اقلیت‌ها، تهران: نشر شیراز، چاپ اول.
  • خویی، سید ابوالقاسم. (1412ق) توضیح‌المسائل (فارسی)، قم: چاپ مهر.
  • خویی، سید ابوالقاسم.  (1410ق) منهاج‌الصالحین، قم: نشر مدینه العلم.
  • دانش‌پژوه، مصطفی. (1396) «تأملی «ایضاحی، انتقادی، اصلاحی» در اصول و مواد قانونی مربوط به احوال شخصیه اقلیت‌های دینی و مذهبی در حقوق ایران»، حقوق اسلامی، شمارة 53.
  • دانش‌پژوه، مصطفی. (1394) «اجرای «قاعدة الزام» در دعاوی بین‌المللی به‌مثابة قاعدة حل تعارض»، حقوق تطبیقی، شمارة 103.
  • ذوالعین، نادر. (1374) «حمایت از حقوق اقلیت‌ها در حقوق بین‌الملل»، تحقیقات حقوقی، شمارة 15.
  • روزنامة رسمی جمهوری اسلامی ایران، شمارة 116377، 15/11/1363
  • سبزواری، سید عبدالأعلی. (1413ق) مهذّب‌الأحکام فی احکام الحلال و الحرام، قم: مؤسسة المنار، چاپ چهارم.
  • سرخسی، أبی بکرمحمد بن أحمد. (1421ق) المبسوط، محقق: محمدحسن اسماعیل شافعی، بیروت - لبنان: دارالکتب العلمیه.
  • شرتونی، سعید. (1416ق) اقرب‌الموارد فی فصح‌العربیة و الشوارد، قم: دارالاسوه.
  • شفاهی، عبدالله. (1382) «احوال شخصیه در فقه و حقوق»، فقه، شمارة 35.
  • شهید اول، محمد بن مکی. (1411ق) اللمعة الدمشقیة فی فقه الامامیة، بیروت: انتشارات دارالفکر، چاپ اول.
  • شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (بی‌تا) مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن. (1365) تهذیب‌الاحکام، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • ضیاءالدین، سیده بتول. (1392) «بررسی اجمالی قاعده الزام»، پژوهشنامة فقه اسلامی و مبانی حقوق، سال اول، شمارة 1.
  • ضیائی بیگدلی، محمدرضا. (1384) اسلام و حقوق بین‌الملل، تهران: انتشارات کتابخانة گنج دانش، چاپ هفتم.
  • عبادی، شیرین. (1385) حقوق زن در قوانین جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات گنج دانش، چاپ دوم.
  • عظیمی، محمدرضا. (1395) اقلیت‌ها در حقوق بین‌الملل، تهران: سپیدار، چاپ اول.
  • عمید، موسی. (1342) هبه و وصیت در حقوق مدنی ایران، چاپخانة علمی.
  • فاضل لنکرانی، محمد. (1416ق) القواعدالفقهیه، قم: چاپخانه مهر.
  • کاتوزیان، ناصر. (1396) مقدمة علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ صد و دهم.
  • لسانی، حسام‌الدین. (1382) «جایگاه اقلیت‌ها در حقوق بین‌المللی بشر»، اندیشه‌های حقوقی، شمارة 3.
  • محمدزاده رهنی، محمدرضا و حسن فریدی. (1388) «بررسی مبانی فقهی احوال شخصیه اقلیت‌های دینی از دیدگاه فقه و حقوق موضوعه»، فصلنامة تخصصی فقه و تاریخ تمدن، سال پنجم، شمارة 21.
  • مغنیه، محمدجواد. (1421ق) الفقه علی‌المذاهب الخمسه، بیروت: دارالتیار، دارالجواد، چاپ دهم.
  • مکارم شیرازی، ناصر. (1410ق) القواعدالفقهیه، قم: مدرسة الامام امیرالمؤمنین.
  • مهرپور، حسین. (1378) حقوق بشر و راهکارهای اجرای آن، تهران: اطلاعات.
  • موسوی بجنوردی، سید حسن. (1419ق) القواعدالفقهیه، تحقیق محمدحسین درایتی و مهدی مهریزی، قم: الهادی، چاپ اول.
  • ولویون، رضا. (1385) «ارث اقلیت‌های دینی و مذهبی»، مجلة پژوهش حقوق و سیاست، شمارة 1.
پژوهشنامه متین
دوره 22، شماره 86
فروردین 1399
صفحه 53-77

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار