چالشهای تعیین فتوای معیار در قانونگذاری با توجه به آرای امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی، شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی و دانشجوی دکترای رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد یادگار امام، تهران،

چکیده

: مراجعه به فتوای فقها در سنجش اسلامی بودن قوانین، در مواردی که اختلاف‌نظری در بین نباشد، سهل است، اما در موارد اختلاف فتوا، انطباق قوانین با احکام اسلامی، بر چه اساسی باید صورت بگیرد؟ در این خصوص نظریات مختلفی مطرح است؛ از معیار بودن فتوای ولی‌فقیه گرفته تا فقیه اعلم، شورای نگهبان، نظریة مشهور و غیر آن. هیچ‌یک از این نظریات خالی از اشکال نیست و همگی نیازمند تنقیح و توضیح است که بدون بازخوانی مباحث اجتهاد و تقلید امکان‌پذیر نیست. کتاب اجتهاد و تقلید مانند بسیاری از صفحات فقه شیعه، بدون در نظر داشتن مسائل اجتماعی و سیاسی تدوین‌شده و مبانی تقلید که مناسبتی تام با تقلید فردی دارد، در بسیاری از موارد برای مدیریت امور اجتماعی نارساست. مقالة حاضر تلاش دارد تا با روش تحلیل و مطالعة کتابخانه‌ای، ابتدا مواضع این ابهامات را نشان دهد، سپس راهی برای رفع اشکالات نشان دهد. نظریة مصالح عامة شهید صدر، با رفع برخی آفات نظری، به‌ضمیمة رویة فکری و عملی امام خمینی، می‌تواند نشان‌دهندة مبنایی تازه برای حل مسئلة فتوای معیار باشد. نظریه‌ای که می‌توان آن را «فتوای تابع مصالح الزامی» نامید. 

کلیدواژه‌ها


-         امام خمینی، سید روح‌الله. (1384) الاجتهاد و التقلید، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
-         امام خمینی، سید روح‌الله. (1385) صحیفه امام (دوره 22 جلدی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم.
-         جمعی از محققان. (1389) فرهنگنامه اصول فقه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
-         حاج‌زاده، هادی. (پاییز 1394) «فتوای معیار در قانون‌گذاری در نظام حقوقی جمهوری اسلامی»، مجلة مطالعات اسلامی، فقه و اصول، شمارة 102.
-         حرّانی، ابن شعبه. (1404 ق) تحف العقول، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی.
-         خوانساری، احمد. (1405 ق) جامع المدارک، قم: اسماعیلیان.
-         رشتی، میرزا حبیب‌الله. (1401 ق) القضاء، قم: دارالقرآن الکریم.
-         شبیری زنجانی، سید موسی. (بی‌تا) النکاح، قم: مؤسسه پژوهشی رأی پرداز.
-         صدر، سید محمدباقر. (1382) الاسلام یقود الحیاة، قم: دارالصدر.
-         طبرسی، احمد بن علی. (1380) الاحتجاج، قم: انتشارات الشریف الرضی.
-         قمی، ابوالقاسم. (1371) جامع الشتات فی اجوبة السؤالات، تهران: انتشارات کیهان.
-         کاتوزیان، ناصر. (1394) کلیات حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار.
-         کاظمی خراسانی، محمدعلی. (بی‌تا) فوائدالاصول، مجموعه درس‌های میرزا محمدحسین غروی نائینی، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
-         کلینی، محمد بن یعقوب. (1387) الکافی، قم: مؤسسه دارالحدیث.
-         مجلس شورای اسلامی. (1364) صورت مشروح مذاکرات بررسی نهایی قانون اساسی، تهران: ادارة کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
-         مؤمن قمی، محمد. (1429 ق) الولایةالالهیةالاسلامیة، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
-         نجفی، محمدحسن. (1404 ق) جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
-         نرمافزار گنجینه استفتائات قضایی، مرکز تحقیقات فقهی قوه قضاییه.
-         ورعی، سید جواد. (1386) مبانی و مستندات قانون اساسی، قم: دبیرخانه مجلس خبرگان.
-         یزدی، محمد. (1429 ق) کتاب القضاء فی شرح العروة الوثقی، قم: نشر مؤلف.