تجلّی حق در دعا از منظر محیی‌الدین ابن‌عربی و امام خمینی(ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه عرفان اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد عرفان اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

صوفیه تا پیش از ابنعربی تجلّی را غالباً به معنای مطرح در عرفان عملی (تجلی شهودی) به کار می‌بردند. نظریة تجلی حق در عرفان نظری محیی‌الدین و شارحان وی مطرح شده؛ اما به تجلی حق در دعا که بیشتر مربوط به ساحت عبادی عرفان عملی است، کمتر توجه شده است. نظریه تجلی حق در عرفان نظری در ظهور مظاهر از مبدأ خلقت یعنی باری‌تعالی است و بازگشت همین نمودها به خود حضرت حق که در دو قوس صعود و نزول صورت می‌پذیرد. در عرفان عملی، تجلی را شهودی دانسته و آن را تابش نور حق بر دل سالک خوانده‌اند. جلوه‌گری نور الهی ناشی از حبّ پروردگار به بنده بوده، موجب رخداد کشف و شهود، و رشد و کمال و ترقی در قوس صعود می‌گردد. با توجه به جایگاه کاربردی تجلی حق در دعا در عرفان عملی به بررسی آرای عرفانی ابن‌عربی و امام خمینی در این باره پرداختهایم. سلوک عملی ابن‌عربی معرفت‌شناسانه است. امام خمینی دارای سلوکی است سائلانه و عارفانه؛ سلوکی مبتنی بر دعا و مسئلت در سیرة امامان معصوم (ع) و نیز معرفت در مکتب ابنعربی. این پژوهش تلاشی در تبیین شباهت‌ها و تفاوت‌ها و چگونگی اندیشه‌ها و سلوک عرفان عملی این دو شخصیت تأثیر‌گذار، در موضوع تجلی حق در دعاست.

کلیدواژه‌ها


ابن ابی جمهور، محمد بن علی.(1403 ق) عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه، قم: چاپ مجتبی عراقی.
- ابن عربی، محیی‌الدین.(1367) مجموعه رسائل ابن عربی، حیدرآباد دکن: مؤسسه دایرة‌المعارف العثمانیه.
- - ابن عربی، محیی‌الدین.( بی تا) الفتوحات المکیة فی معرفة الاسرار المالکیة والملکیة، بیروت: دار صادر.
- ابن عربی، محیی‌الدین. (1370)فصوص الحکم، تهران: انتشارات الزهرا.
- ابن عربی، محیی‌الدین.(1419 ق) کشف المعنی عن سر اسماء الله الحسنی، قم: اشراق.
- - ابن عربی، محیی‌الدین.(2008) کشف الغایات فی شرح ما اکتنفت علیه التجلیات، متن التجلیات الالهیه لابن عربی و معه تعلیقات ابن سود کین، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- ابن منظور، جمال‌الدین محمد بن مکرم.(1414ق) لسان العرب، بیروت: دار صادر، چاپ سوم، 15 جلدی.
- اردبیلی، سید عبدالغنی(1381) تقریرات فلسفه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- امام خمینی، سید روح‌الله.(1370) آداب الصلاة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- امام خمینی، سید روح‌الله.(1410 ق) تعلیقات علی شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- امام خمینی، سید روح‌الله.( (1382) شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- امام خمینی، سید روح‌الله.( (1377) شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- امام خمینی، سید روح‌الله.(1386) شرح دعای سحر (ترجمه فارسی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- امام خمینی، سید روح‌الله.(1385) صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- امام خمینی، سید روح‌الله. (1368) مصباح الهدایه الی الخلافه والولایه، ترجمه حسین مستوفی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، مؤسسه چاپ و نشر عروج.
- امام خمینی، سید روح‌الله. (1400ق) تفسیر سوره حمد، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- امام خمینی، سید روح‌الله. (1378) سر الصلوة (معراج السالکین و صلوة العارفین)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- بقلی شیرازی، روزبهان.(1377) شرح شطحیات، تصحیح هانری کربن، تهران: انجمن ایران‌شناسی فرانسه.
- رازی، نجم الدین.(1384) مرصادالعباد من المبدأ الی المعاد، به اهتمام محمدامین ریاحی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- سید رضی.(1378) نهجالبلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن.(بی تا) مصباح المجتهد و سلاح المتعبد، بی‌جا، بی‌نا.
- طاهرزاده، اصغر(1390) اسماء حسنا، دریچههای نظر به حق (شرحی بر دعای سحر)، اصفهان: لبّ المیزان.
- عبدالرزاق کاشانی، عبدالرزاق بن جلال‌الدین.(1379) اصطلاحات صوفیه، قاهره: چاپ محمد کمال ابراهیم جعفر.
- عطار نیشابوری، فریدالدین محمد بن ابراهیم.(1368)الهینامه، چاپ هلموت ریتر استانبول 1940، تهران: چاپ افست.
- عطار نیشابوری، فریدالدین محمد بن ابراهیم.(1365) منطقالطیر، مقامات الطیور، چاپ صادق گوهرین.
- عزالدین کاشانی، محمود بن علی.(1389) مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، با تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: زوار.
- عین القضات همدانی، ابوالمعالی.(1341) تمهیدات، تصحیح عفیف عسیران؛ چاپ دوم، تهران: طهوری.
- قیصری، داوود بن محمود.(1387) شرح قیصری بر فصوص الحکم ابن عربی، ترجمه محمد خواجوی، به انضمام حواشی مؤیدالدین جندی و دیگران، تهران: مولی.
- کلاباذی، ابوبکر.(1933)التعرف لمذهب التصوف، قاهره: السعاده.
- لاهیجی، محمدجعفر(1387) مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، با تصحیح محمدرضا برزگر و عفت کرباسی، تهران: انتشارات زوار، چاپ هفتم.
- مستملی، اسماعیل بخاری(1375) شرح التعرف لمذهب التصوف، تصحیح محمد روشن، تهران: اساطیر.
- مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی.(1375) مثنوی معنوی، تصحیح سروش، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
- هجویری، علی ابن عثمان. (1385) کشفالمحجوب، چاپ و.ژوکوفسکی لنینگراد، 1926، تهران: چاپ افست.