واکاوی خلل در نیت نماز و نسبت آن با قاعده لاتعاد با رویکردی بر نظرات امام خمینی (ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیارگروه پژوهشی منابع اسلامشناسی و ایرانشناسی و نسخ خطی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران، ایران.

چکیده

نماز مرکبی اعتباری و دارای اجزا و شرایط متعددی است که برخی رکن و برخی غیر رکن هستند. نیّت، رکن نماز محسوب می‌شود. خلل در نیّت گاهی نسبت به اصل نماز و گاهی نسبت به اجزای نماز است. این مقاله با شیوه توصیفی– تحلیلی به بررسی آرای فقها و امام خمینی پرداخته است. سؤال پژوهش این است که آیا هرگونه خللی در نیّت نماز، موجب بطلان آن می‌شود؟ نتیجه نشان داد که نیّت نماز عبارت است از اتیان نماز به‌قصد امتثال و اتیان اجزای آن به‌تبع ارادۀ نماز. هرگونه اخلال در نیّتِ اصل نماز، موجب بطلان نماز می‌گردد؛ اما در مورد اجزای نماز، اگر مکلّف از ارادۀ نماز به ایجاد اجزای آن منبعث ‌شود، در این صورت آن اجزا، جزء مأموربه خواهند بود، ولی در غیر این صورت، آن‌ها جزء نماز نبوده و نماز باطل می‌شود. اگر اخلال در نیّت، نسبت به اجزای رکنی نماز باشد، موجب بطلان نماز می‌گردد؛ اما اخلال به نیّت در اجزای غیر رکنی، به دلیل مقتضای قاعدۀ لاتعاد، موجب بطلان نماز نمی‌شود بلکه فقط همان جزء باطل می‌گردد که در صورت امکان تدارک آن، جبرانش واجب است والا به دلیل ورود در رکن بعدی و تجاوز از محل، با استناد به قاعدۀ لاتعاد، نماز صحیح خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن فارس، احمد بن زکریا. (1399 ق) معجم مقائیساللغه، با تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم: دارالفکر، 6 جلدی.
ابن منظور، محمد بن مکرم.(1414ق) لسانالعرب، بیروت: دار صادر، چاپ سوم، 15جلدی.
امام خمینی، سید روح‌الله. (1384) الخلل فی الصلاة، تهران: مؤسسه‌ تنظیم‌ و نشر آثار امام خمینی، چاپ دوم.
امام خمینی، سید روح‌الله. (1379) تحریرالوسیله، تهران: مؤسسه‌ تنظیم‌ و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول.
بروجردی، حسین. (1420 ق) نهایة التقریر فی مباحث الصلاة، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، چاپ سوم، 3 جلدی.
بروجردی، حسین.  (1426 ق) تبیان الصلاة، با تقریر على صافی گلپایگانی، قم: گنج عرفان ‌، چاپ اول، 8 جلدی.
بروجردی، مرتضی. (بی‌تا) المستند فی شرح العروة الوثقی، قم: مؤسسه احیاء ‌آثار ‌امام‌ خویی، 34 جلدی.
جوهری‌، اسماعیل بن حماد. (1407 ق) تاج اللغة و الصحاح العربیة، بیروت: دارالعلم للملایین، چاپ چهارم، 6 جلدی.
حر عاملی، محمد بن حسن. (بی‌تا) وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشّریعه، قم: مؤسسۀ آل‌البیت‌، 31 جلدی.
خمینی، مصطفی. (1376) الخلل فی الصلاة، قم: مؤسسه‌ تنظیم‌ و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول.
خمینی، مصطفی. (1418 ق) الواجبات فی الصلاة، قم: مؤسسه‌ تنظیم‌ و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول.
‌خویی، ابوالقاسم. (1410 ق) کتاب الصلاة، با تقریر علی تبریزی غروی، قم: دار‌الهادی، چاپ سوم، 8 جلدی.
روحانی، عباسعلی و نگار علیزاده. (1396)«الخلل فی الغسل با رویکردی بر آرای امام‌خمینی(س)»، پژوهشنامه متین، شماره 75، صص 128-111.
شهید اول، محمد بن مکى (1419 ق) ذکرى الشیعه فی أحکام الشریعه، قم: مؤسسه آل‌البیت‌، چاپ اول، 4 جلدی
شهید ثانى، زین‌الدین بن علی. (1413 ق) مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة المعارف‌الاسلامیة، چاپ اول، 16 جلدی.
شیخ انصاری، مرتضی. (بی‌تا) کتاب الطهاره، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام للطباعة والنشر، 2 جلدی.
شیخ طوسی، محمد بن حسن. (1387) المبسوط فی فقه الإمامیه، با تحقیق محمدباقر بهبودی، تهران: المکتبة ‌المرتضویه ‌لإحیاء ‌الآثار ‌الجعفریه، چاپ سوم، 8 جلدی.
صاحب، اسماعیل بن عباد. (بی‌تا) المحیط فی اللغه، بیروت: عالم‌الکتاب، 11 جلدی.
طباطبایی حکیم، محسن. (1391)، مستمسک العروة الوثقی، بیروت: دار احیاء ‌التراث ‌العربی، چاپ چهارم، 14 جلدی.
طباطبایی یزدی، محمدکاظم. (1417 ق) العروة الوثقی، قم: مؤسسة النشرالاسلامی، چاپ اول، 6 جلدی.
علامه حلی، حسن بن یوسف. (1410 ق) نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 2 جلدی.
علامه حلی، حسن بن یوسف. (1414 ق) تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسه‌ آل البیت‌، چاپ اول، 18 جلدی.
علامه حلی، حسن بن یوسف. (1413 ق) قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: مؤسسة النشرالإسلامی، چاپ اول، 3 جلدی.
 علیخانی، فرهاد. (1385) بررسی قاعده لاتعاد با تأکید بر آراء امام خمینی (س) و آیتالله خویی (س)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، قم: دانشگاه قم.
فخرالمحققین، محمد بن حسن. (1387) إیضاح الفوائد فی شرح إشکالات القواعد، قم: المطبعة العلمیه، چاپ اول، 4 جلدی.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409 ق) کتاب العین، با تحقیق مهدى مخزومی و ابراهیم سامرئی، مؤسسه دارالهجرة، چاپ دوم، 8 جلدی.
کرباسی، علی. (1382) المشکاة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول، 3 جلدی.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1407 ق) الکافی (ط-الإسلامیه)، با تحقیق و تصحیح محمد آخوندى و علی‌اکبر غفارى، تهران: دارالکتب‌الإسلامیه، چاپ چهارم، 9 جلدی.
محقق حلی، جعفر بن حسن. (1407 ق) المعتبر فی شرح المختصر، با تحقیق جمعى از نویسندگان زیر نظر ناصر مکارم شیرازی، قم: مؤسسه سیدالشهدا (ع)، چاپ اول، 2 جلدی.
محقق حلی، جعفر بن حسن. (1409 ق) شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران: استقلال، چاپ دوم، 4 جلدی.
محقق‌کرکی، على بن حسین.(1414ق)  جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم :مؤسسه آل‌البیت، چاپ دوم،14جلدی.
مصطفی، ابراهیم.(بی‌تا) المعجم الوسیط، مجمع‌اللغة‌العربیة بالقاهره، دار‌الدعوه، 2 جلدی.
موسوی بجنوردی، حسن.(1377) القواعد الفقهیه، با تحقیق محمدحسین درایتی و مهدی مهریزی، قم: الهادی، چاپ اول، 7 جلدی.
موسوی‌بجنوردی، محمد. (1380)«قاعده لاتعاد الصلاة الا من خمس الطهور و القبلة و الوقت و الرکوع و السجود»، پژوهشنامه متین، شماره 13، صص 54-29.
موسوی عاملی، محمد بن علی. (بی‌تا) مدارک الاحکام فی شرح شرائع الإسلام، قم: مؤسسه آل‌البیت، 9 جلدی.
نجفى، محمدحسن. (1362)  جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، با تحقیق عباس قوچانی، بیروت: دار‌إحیاء‌التراث‌العربی، چاپ هفتم، 44 جلدی.
همدانی، آغا رضا. (1418 ق) مصباح الفقیه، تحقیق مؤسّسة ‌الجعفریّة ‌لإحیاء‌التراث، قم: مؤسّسه مهدی موعود (عج)، چاپ اول، 15 جلدی.
وحید‌ بهبهانی، محمدباقر. (بی‌تا) مصابیح الظلام فی شرح مفاتیح الشرایع، مؤسسة العلامة ‌المجدّد الوحید ‌البهبهانی، 11 جلدی.