بنای عقلا و جایگاه آن در آثار فقهی سید حسن بجنوردی و امام خمینی (ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق و اندیشه امام خمینی (ره)، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

چکیده

 با توجه به اهمیت بنای عقلا در استنباط احکام شرعی به‌ویژه در مسائل نو، بررسی آثار فقها در استفاده از بنای عقلا به استفاده بهتر از آن کمک می‌کند. بررسی آثار فقهی سید حسن بجنوردی و امام خمینی به‌عنوان فقیهانی مؤثر در تکامل فقه در اثبات این مسئله درخور و شایسته است. بدین منظور بررسی متون فقهی استدلالی و اصولی ایشان بر اساس روش تحلیل محتوا انجام‌شده و بیاناتشان موردبررسی قرارگرفته است. نتیجه تحقیق نشان می‌دهد هر دو فقیه از بنای عقلا استفاده‌های زیـادی کرده‌اند. ضمن اینکه به حجیت آن بدون نیاز به امضای شارع و تنها با در نظر گرفتن و عنایت به عدم منع و ردع توسط شارع معتقدند و به‌طور خاص و مستقل از بنای عقلا در استناد به قواعد فقهی معتبر و مهم در استنباط احکام شرعی استفاده نموده‌اند و با توجه به تأثیر زمان و مکان در مسائل فقهی، بایستی از منبع مهم و کاربردی بنای عقلا در تطبیق فقه با اوضاع و شرایط امروزی در جهت عقلانیت و حل مسائل و مشکلات امروزی بهره برد.
 

کلیدواژه‌ها


-   ابن سیده، علی بن اسماعیل. (1421 ق) المحکم و المحیط الاعظم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-   ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414 ق) لسان العرب، بیروت: دار صادر.
-   امام خمینی، سید روح‌الله. (1421 ق) کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ و نشر عروج.
- امام خمینی، سید روح‌الله. (1376) الاجتهاد و التقلید، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
-   امام خمینی، سید روح‌الله.  (1410 ق) الرسائل، قم: انتشارات اسماعیلیان.
-   امام خمینی، سید روح‌الله.  (1415 ق) انوار الهدایه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
-   امینی، محمدهادی. (1371) معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، بی‌جا.
-   جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1391) دانشنامه حقوقی، تهران: گنج دانش.
-   جعفری لنگرودی، محمدجعفر.  (1375) دانشنامه حقوقی، ج 2، تهران: گنج دانش.
-   جمعى از محققان مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی.(1389) فرهنگنامه اصول فقه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى.
-   حسینى، محمد. (1386) الدلیل الفقهى تطبیقات فقهیة لمصطلحات علم الأصول، دمشق: مرکز ابن ادریس الحلی للدارسات الفقهیه‏.
-   حکیم، محمدتقی. (بی‌تا) الاصول العامه للفقه المقارن، بی‌جا: آل البیت.
-   حمیرى، نشوان بن سعید. (1420ق) شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، بیروت: دار الفکر المعاصر.
-   دینورى، عبدالله بن محمد. (1424 ق) تفسیر الواضح فى تفسیر القرآن الکریم‏، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-   راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق) مفردات الفاظ قرآن، دارالعلم - دارالشامیه، لبنان – سوریه.
-   رنجبر، رضا. (1395) عقل و ملازمه آن با شرع، تهران: نو شناخت.
-   شاه‌عبدالعظیمی، حسین. (1363) تفسیر اثنی عشری، تهران: میقات.
-   صدر، سید محمدباقر. (1345) المعالم الجدیدة للأصول [طبع قدیم]، تهران: کتاب‌فروشی النجاح‏.
-   طباطبایی، محمدحسین. (1374) المیزان، ترجمه محمدباقر موسوى، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى‏.
-   طباطبایی، محمدحسین.  (1390) المیزان فی تفسیر القرآن، لبنان: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
-   غروی اصفهانی، محمدحسین. (1414 ق) نهایة الدرایه فی شرح الکفایه، قم: مؤسسه سیدالشهداء.
-   فیض، علیرضا. (1382) ویژگیهای اجتهاد و فقه پویا، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-   فیض، علیرضا.  (1394) مبادی فقه و اصول، تهران: دانشگاه تهران.
-   قرشى، سید علی‌اکبر. (1412 ق) قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
-   مشکینى اردبیلى، على. (1374) اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، بی‌جا، الهادى.
-   مصطفی، ابراهیم؛ احمدحسن الزیات، حامد عبدالقادر، محمدعلی النجار. (1425 ق) المعجم الوسیط، بی‌جا: دارالدعوه.
-   مظفر، محمدرضا. (1383) اصول الفقه، قم: اسماعیلیان.
-   ملکی اصفهانی، مجتبى. (1379) فرهنگ اصطلاحات اصول، قم: نشر عالمه.
-   موسوی بجنوردی، سید حسن. (1380) منتهی الاصول [طبع جدید]، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ و نشر عروج.
-   موسوی بجنوردی، سید حسن.  (1377) القواعد الفقهیه، با تحقیق محمدحسین درایتی و مهدی مهریزی، قم: نشر الهادی.
-   نائینى، محمدحسین. (1376)فوائد الاصول، تقریرات محمدعلی کاظمى خراسانى، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
-   ولایی، عیسی. (1392) فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران: نشر نی.
-   هاشمى شاهرودى، محمود. (1426 ق) فرهنگ فقه مطابق مذهب اهلبیت علیهمالسلام، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام، مرکز پژوهش‌های فارسى الغدیر.
- هاشمى شاهرودى، محمود. (بی‌تا) بحوث فی علم الاصول، قم: دایرة‌المعارف اسلامی.