اعتبارسنجی اراده در تحقق دلالت با رویکردی بر دیدگاه امام خمینی(ره)در ماهیت دلالت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران.

2 استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران.

چکیده

بررسی دقیق رابطه بین لفظ و معنا در یافتن ظهورات و تحلیل وضع تأثیر بسزایی دارد یکی از مباحث مربوطه که مورد اختلاف بزرگان قرارگرفته، این است که دلالت لفظیه تابع اراده متکلم است؛ یعنی طوری است که مثلاً اگر متکلم در خواب کلامی گفت بر معنای آن دلالت ندارد یا این‌چنین نیست بلکه به‌صرف شنیده شدن لفظ و لو هیچ اراده‎ای برای تفهیم معنا در بین نباشد دلالت شکل می‎گیرد.
 بوعلی کلامی مبنی بر تبعیت دلالت از اراده دارد که موردنقد و بررسی علما قرارگرفته است. دو استدلال برای اثبات مدعای وی مطرح‌شده است 1. وضع برای کلامی که مراد متکلم نیست لغو است لذا واضع، لفظ را فقط برای معنای مراد وضع کرده است.

اراده در حقیقت دلالت دخیل است لذا بدون اراده دلالت صادق نیست؛ که هر دو استدلال مورد مناقشه قرارگرفته است.

این مقاله با تبیین محل نزاع و تأکید بر ماهیت دلالت و تقیّد آن به علم، با توجه به دیدگاه امام نسبت به ماهیت دلالت به نقد اشکالات می‎پردازد و درنهایت کلام بوعلی را به اثبات می‎رساند.

کلیدواژه‌ها


آخوند خراسانى، محمدکاظم. (1409 ق) کفایة الأصول، قم: طبع آل البیت.
ابن‌سینا، حسین بن علی. (1405 ق) الشفاء، قم: مکتبة آیت الله العظمی المرعشی النجفی.
ابن فارس، احمد بن فارس. (1404 ق) معجم مقائیس اللغة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
اصفهانی، محمدحسین. (1404 ق) الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیه، قم: دارالاحیاء الاسلام.
اصفهانی، محمدحسین. (1374) نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، قم: سید الشهداء.‏
امام خمینى، سید روح‌الله. (1376) جواهرالأصول، تقریرات محمدحسن مرتضوى لنگرودى، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
امام خمینى، سید روح‌الله. (1415 ق) مناهج الوصول إلى علم الأصول، تهران: ‏مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
امام خمینى، سید روح‌الله. (1423 ق) تهذیب الأصول، تقریرات جعفر سبحانى، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)‏.
حکیم، محسن. (1408 ق) حقایق الاصول، قم: کتاب‌فروشی بصیرتی.
خویى، ابوالقاسم. (1417 ق) محاضرات فی أصول الفقه، تقریرات محمد اسحاق فیاض، قم: دار الهادى للمطبوعات‏.
صدر، محمدباقر. (1417 ق) بحوث فی علم الأصول، تقریرات محمود هاشمى شاهرودى، قم: مؤسسه دایرة‌المعارف فقه اسلامی.
صلیبا، جمیل. (1973) معجم الفلسفی، بیروت: دارالکتاب اللبنانی.
صنقور، محمد. (1428 ق) المعجم الأصولى، قم: منشورات الطیار، چاپ دوم.
عراقى، ضیاءالدین. (1370 ق) بدائع الافکار فی الأصول، نجف: بی‌نا، چاپ اول.
غلامعلی زاده، خسرو. (1371) «دلالت»، علوم انسانی، دانشگاه الزهرا (س)، شماره 9 و 10، صص 38 - 28.
فاضل لنکرانى، محمد. (1381) اصول فقه شیعه‏، تقریرات محمود ملکى اصفهانى، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (ع).
مشکینى اردبیلى، على. (‏1374) اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، قم: انتشارات الهادی.
مصطفوى، حسن. (1426‌ق) التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر‌.
نائینى، محمدحسین. (1376) فوائد الاصول، تقریرات محمدعلی کاظمى خراسانى، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
‌نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد. (1402 ق) شرح الاشارات و التنبیهات، بی‎جا: دفتر نشر الکتاب.
هاشمى شاهرودى، محمود. (1431 ق) اضواء و آراء - تعلیقات على کتابنا بحوث فی علم الأصول، قم: مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی‏.