واکاوی ضرورت تشکیل نهاد زکات در حکومت اسلامی با رویکردی بر اندیشه امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق و اندیشه امام خمینی، پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق و اندیشه امام خمینی، پژوهشکده امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

ازآنجاکه حکومت ها برای بقای خود نیاز به منابع مالی دارند، در اسلام، زکات به عنوان پشتوانه مالی تشریع شد. اهمیت این واجب مالی- عبادی، به قدری زیاد است که در قرآن بارها در کنار فریضه نماز آمده است؛ اما پرسش اصلی اینجاست که در صورت تشکیل حکومت اسلامی، آیا ایجاد سازوکار حکومت برای تحقق این فریضه لازم است؟ این مقاله که توصیفی و تحلیلی است، با استفاده از منابع کتابخانه ای درصدد پاسخگویی به این پرسش مهم است. ازآنجاکه برخی از مصارف مستحق زکات در قرآن با رویکرد حکومتی مطرح شده اند، نظیر تعیین کارگزاران زکات که آشکارا نشان دهنده تشکیلات اداری برای دریافت زکات است و یا مصرف زکات «فی سبیل الله» که شاخه های زیادی ازجمله آبادانی و بهداشت و آموزش و امور خیر دارد و نیز مصرف زکات برای تألیف قلوب که ناظر به تقویت جبهه نظامی حکومت اسلامی است و همچنین امر قرآنی «خذ» خطاب به پیامبر (ص) در آیه وجوب زکات و نیز نصب و ارسال عاملان، ساعیان و وکیلان از سوی معصومان(ع) جهت دریافت زکات می توان به این نتیجه رسید که تشکیل نهادی برای زکات در حکومت اسلامی ضروری است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آشتیانى، میرزا محمدحسن بن جعفر. (1426 ق) کتاب الزکاة، با تصحیح سید علی غضنفری، علی اکبر زمانی نژاد، قم: انتشارات زهیر - کنگره، چاپ اول. - ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد حلی.(1410 ق) السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم. - ابن حیون، نعمان بن محمد. (1385 ق) دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام عن اهل بیت رسول الله علیه و علیهم افضل السلام، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ دوم. - ابن شهید ثانى، حسن بن زین الدین. (1362) منتقى الجمان فى الاحادیث الصحاح و الحسان، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول،3 جلدی. - ابن فارس، احمد بن فارس بن زکریا.(1404 ق) معجم مقائیس اللغة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، چاپ اول. - ابن منظور، محمد بن مکرم.(1414 ق) لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع - دار صادر، چاپ سوم. - ابن هشام، عبدالملک بن هشام.(1428) السیرة النبویة، بیروت: دار المعرفه، الطبعة السادسه. - احمدی میانجی، علی.(1395) مکاتیب الرسول، با تحقیق مجتبی فرجی، قم: مؤسسه دار الحدیث العلمیه و الاسلامیه، ویراست سوم. - اخلاقی، سیده معصومه و نعمت الله صفری فروشانی. (1393) حیات اقتصادی امامان از صلح امام حسن (ع) تا آغاز غیبت صغری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با مشارکت بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول. - اسماعیل پور، مهدی. (1392) نهادهای مالی زکات، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، چاپ اول. - امام خمینی، سید روح الله.(1379) تحریر الوسیله، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول. - امام خمینی، سید روح الله. (1385) صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم. - امام خمینی، سید روح الله. (1423 ق) ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ دوازدهم. - انصاری، مرتضى بن محمدامین. (1415 ق) کتاب الزکاة، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، چاپ اول. - بیات، اسدالله.(1365) منابع مالی دولت اسلامی، تهران: مؤسسه کیهان، چاپ اول. - جعفری، محمدتقی.(1349) منابع فقه، تهران: نشریه انجمن اسلامی مهندسین، با همکاری شرکت سهامی انتشار، چاپ اول. - جعفری لنگرودی، محمدجعفر.(1378) ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش، چاپ اول. - حسینی آهق، مریم.(1395) «زکات»، نشریه دانشنامه جهان اسلام، شماره 21. - حر عاملى، محمد بن حسن.(1409 ق) وسائل الشیعة، قم: مؤسسه آل البیت، چاپ اول. - حلبى، ابو الصلاح تقى الدین بن نجم الدین.(1403 ق) الکافی فی الفقه، اصفهان: کتابخانه عمومى امام امیرالمؤمنین علیهالسلام، چاپ اول. - دهخدا، علی اکبر.(1373) لغت نامه، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ اول. - راغب اصفهانی، حسین بن محمد.(1412 ق) المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار الشامیة، چاپ اول. - راوندى، قطب الدین سعید بن هبة الله.(1405 ق) فقه القرآن، با تصحیح و تحقیق سید احمد حسینی، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى، چاپ دوم. - سبحانى تبریزى، جعفر.(1424 ق) الزکاة فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام، چاپ اول، دوجلدی. - سید مرتضی، علم الهدی (1405 ق) رسائل الشریف المرتضی، قم: دارالقرآن الکریم، چاپ اول. - شیخ طوسی، محمد بن حسن.(1390 ق) الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول. - شیخ طوسی، محمد بن حسن. (1387 ق) المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم. - شیخ طوسی، محمد بن حسن. (1400 ق) النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ دوم. - شیخ طوسی، محمد بن حسن. (1407 ق) التهذیب، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم. - شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبرى.(1413 ق) المقنعة، قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، چاپ اول. - شهید ثانى، زین الدین بن على.(1413 ق) مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول. - صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد.(1414 ق) المحیط فی اللغه، بیروت: عالم الکتاب، چاپ اول. - صدر، سید محمدباقر.(1424 ق) اقتصادنا، قم: پژوهشگاه تحقیقی شهید صدر، چاپ اول. - صدر، سید محمدباقر. (1380) الاسلام یقود الحیاة، قم: دار الصدر، چاپ اول. - طباطبایی حکیم، سید محسن. (1390 ق) مستمسک العروة الوثقی، نجف: مطبعة الآداب، چاپ سوم. - طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم.(1420 ق) العروة الوثقى (تعلیق عدة من الفقهاء العظام)، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، الطبعة الأولى. - علامه حلی، حسن بن یوسف.(1414 ق) تذکرة الفقها، قم: مؤسسه آل البیت، الطبعة الاولی. - عمید زنجانی، عباسعلی. (1373) فقه سیاسی، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ سوم. - قرائتی، محسن.(1382) خمس و زکات، تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ اول. - قرشی بنابی، سید علی اکبر.(1384) قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ دهم. - کاشف الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر نجفى. (1422 ق) أنوار الفقاهة - کتاب الزکاة، نجف: مؤسسه کاشف الغطاء، چاپ اول. - کلینى، ابوجعفر محمد بن یعقوب.(1407 ق) الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم. - مجلسی، محمدتقی. (1406 ق) ملاذ الأخیار فی فهم الأخبار (تصحیح مهدی رجایی)، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، چاپ اول. - مؤمن قمی، محمد. (1425 ق) الولایة الإلهیة الإسلامیة أو الحکومة الإسلامیة، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 2 جلدی. - محقق اردبیلى، احمد بن محمد.(1403 ق) مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 14 جلدی. - محقق حلی، نجم الدین جعفر بن حسن.(1408 ق) شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم. - محقق کرکی، على بن حسین عاملى.(1414 ق) جامع المقاصد فی شرح القواعد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ دوم، 13 جلدی. - مصباح یزدی، محمدتقی. (1397) حکیمانه ترین حکومت، با تحقیق و نگارش قاسم شبان نیا، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی- پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ چهارم. - معین، محمد.(1386) فرهنگ معین، تهران: نشر زرین، چاپ سوم. - مقدسی، یدالله. (1397) سیره معیشتی معصومان، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول. - منتظری، حسینعلی.(الف 1409 ق) کتاب الزکاة، قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، الطبعة الثانیه. - منتظری، حسینعلی. (ب 1409 ق) دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة، قم: نشر تفکر، چاپ دوم. - موسوی بجنوردی، سید محمد.(1379) علم اصول، تهران: مؤسسه چاپ و نشر عروج، چاپ اول. - موسوی بجنوردی، سید محمد.(1383) «نقش زکات در نظام حکومت انقلاب اسلامی»، نشریه متین، شماره 26. - نجفی، محمدحسن.(1404 ق) جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الاولی. - نراقى، مولى احمد بن محمدمهدی.(1415 ق) مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول.