سنّ مسئولیّت کیفری اطفال از دیدگاه امام خمینی(س) و قانون مجازات اسلامی(مطالعۀ تطبیقی با قوانین کشورهای اسلامی)

نویسندگان

1 استادیار پژوهشکده علوم انسانی ( بنیاد دائره المعارف اسلامی )و دانش آموخته دکتری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

چکیده

افزایش تدریجی مسئولیت متناسب با میزان ادراک با شاخص قرار دادن سن، از رویکردهای پذیرفته شده جهانی برای تحقق عدالت و نشانۀ عدالت اجتماعی است. در بیشتر کشورهای اسلامی، حداقل سن کودکی یا سن عدم مسئولیّت و حداکثر سن کودکی یا دورة مسئولیّت ناقص کیفری اطفال مشخص شده است. رویکرد جاری، در کشورهای اسلامی دور نگه داشتن کودکان و نوجوانان از نظام قضایی تا جای ممکن است. توجه بیشتر قوانین در تعیین سن مسئولیّت کامل کیفری به بلوغ احساسی، فکری و ذهنی و به‌دور از هر نوع تبعیض جنسیتی است. البته بیشتر آنها در مورد ممنوعیت اعمال مجازات‌های سنگین، مانند اعدام و حبس ابد برای افراد زیر هجده سال، تأکید کرده­اند. با توجه به فتاوی امام خمینی و استناد ایشان به قاعدۀ درء، می­توان ادعا کرد که نظر ایشان همسو با این رویکرد است. 

کلیدواژه‌ها


-          ابن­فهد حلی، احمد بن محمد. (1407ق)  المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم: چاپ مجتبی عراقی، موسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
-          ابن­قدامه ، عبدالله بن احمد. (بی­تا)المغنی و یلیه الشرح الکبیر، بیروت: دارالکتاب.
-           ابوزهره، محمد. (1994)  الولایة علی النفس، قاهره: دارالفکر العربی.
-          أبوعامر، محمد زکی.  قانون العقوبات اللبنانی، بیروت: دارالجامعیه.
-          اردبیلی، محمد علی. (1382) حقوق جزای عمومی، تهران: نشر میزان.
-          امام خمینی، سیدروح الله. (1379) تحریر الوسیله، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، چاپ اول.
-          ـــــــــــــــــــ . (1385) الرسائل، قم: مؤسسة اسماعیلیان.
-          برگر، کاتلین استاسن. (1388)روان­شناسی رشد کودکان و نوجوانان، ترجمه و تلخیص اسماعیل سعدی پور (بیابانگرد)، تهران: دوران.
-          بوشهری، جعفر. (1379)حقوق جزا، اصول و مسائل،تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ اول.
-         حرعاملی، محمد بن حسن. (1412ق) تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
-         حطاب رعینی، محمد بن عبدالرحمن. (1416ق) مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل، بیروت،: دارالکتب العلمیة چاپ زکریا عمیرات.
-          دردیر، احمد بن محمد. (بی‌تا) الشرح الکبیر، بی­جا:  دار احیاء الکتب العربیه.
-         رباح، غسّان. (1987)  الإتجاهات الحدیثة فی قانون العقوبات: دراسة تحلیلیة انتقادیة، بیروت: الدار الجامعیة.
-          ربیع، محمد شحاته و جمعه سید یوسف و سید عبدالله معتز. (1995)  علم النفس الجنایی،  دار غریب للطباعة و النشر و التوزیع.
-         زلمی، مصطفی ابراهیم. (1983)  المسؤولیة الجنائیة فی الشریعة الاسلامیة: دراسة مقارنة بالقانون، بغداد: جامعة بغداد.
-          سرخسی، شمس­الدین. (1406ق) المبسوط، بیروت: دارالمعرفه.
-          سیلامی، نوربیر. (1380)  المعجم الموسوعی فی علم النفس، ترجمه وجیه أسعد، دمشق: منشورات وزارة‌ الثقافة فی جمهوریة العربیة السوریه.
-          شرادی، عبدالرحمن مصلح. (2002)  انحراف الأحداث فی التشریع المغربی و القانون المقارن، رباط، (مغرب): مطبعة الامنیه.
-          شهیدثانی، زین­الدین­بن علی. (1410ق)  الروضة البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم: انتشارات داوری، چاپ علی اکبر کلانتر.
-          شوربجی، بشری. (1405ق)  رعایة الأحداث فی الاسلام و القانون المصری، اسکندریه، مصر: منشاة المعارف.
-          شیخ طوسی، محمد­بن حسن. (1390)تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه، حققه و علق سید حسن موسوی خرسان، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
-          صدوق، محمد­بن علی.(1404ق)من لا یحضره الفقیه، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیه، چاپ علی اکبر غفاری.
-          صلاحی، جاوید. (1386)بزهکاری اطفال و نوجوانان، تهران: نشر میزان.
-          طهطاوی، رفاعه رافع. (1433ق)المرشد الأمین للبنات و البنین، اسکندریه: مکتبة الاسکندریه.
-         عباچی، مریم. (1388)حقوق کیفری اطفال در اسناد سازمان ملل متحد، تهران، مجمع علمی و فرهنگی مجد.
-         علی، محمد جعفر. (1405ق)  الاحداث المنحرفون (عوامل الانحراف- المسؤولیة الجزائیة التدابیر)، بیروت: المؤسسة الجامعیة للدراسات و النشر و التوزیع،  چاپ اول.
-          عمادالدین اسماعیل، محمد. (1409ق)  الطفل من الحمل الی الرشد (الجزء الثانی: الصبی و المراهق)، کویت: دارالقلم.
-         عوده، عبدالقادر. (بی‌تا)التشریع الجنائی الاسلامی مقارناً بالقانون الوضعی، قاهره: مکتبة التراث.
-         فوده، عبد الحکم. (1997)  جرایم الأحداث فی ضوء الفقه و قضاء النقض: تحلیل علمی للقانون الجدید 12 لسنة1996، اسکندریه: دارالمطبوعات الجامعیه.
-          قطب، محمد. (1406ق) منهج التربیة الاسلامیه، بیروت: دارالشروق.
-          کسل، الین و ا. برشتین داگلاس. (1383) رفتار جنایی، ترجمه مرکز تحقیقات و پژوهش‌های ناجا، تهران: نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، مرکز تحقیقات و پژوهشها.
-          کلینی، محمد بن یعقوب. (1367) الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ علی اکبرغفاری.
-          گیلیان، دوگلاس. (پاییز 1383) «حق کودک بر خطاکاری: مسئولیّت کیفری و صغیر بالغ»، مجله تخصصی الهیات و حقوق، تلخیص و ترجمه نسرین مهرا،  شماره 13.
-          مامقانی، عبدالله. (بی‌تا) مناهج المتقین، بی جا : بی نا.
-          محقق حلی، جعفر­بن حسن. (1403ق) شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، طهران: انتشارات استقلال، افست از چاپ بیروت، مؤسسة الوفاء.
-          محمد ، عوض. (1994)  قانون العقوبات: القسم العام، اسکندریه، دار المطبوعات الجامعیه.
-          مرصفاوی، حسن صادق. (1972) قواعد المسئولیة الجنائیة فی التشریعات العربیة، قاهره: معهد البحوث و الدراسات العربیه.
-          مرعشی شوشتری، سید محمد حسن. (1371) «تحقیقی درباره سن بلوغ»، مجله قضایی و حقوقی دادگستری، شماره 4.
-          مقدس أردبیلی، احمد بن محمد. (1412ق)  مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، چاپ مجتبی عراقی، علی پناه اشتهاردی و حسین یزدی اصفهانی، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیه، چاپ اول.
-          منصور، محمود. (1388)روانشناسی ژنتیک: تحول روانی از تولد تا پیری، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
-          مهرا، نسرین. (پاییز و زمستان 1386) « نظام عدالت کیفری اطفال و نوجوانان در انگلستان و ولز»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 46.
-          ناعمی، علی محمد. (1387) روان­شناسی نوجوانی و جوانی (تحولات، مسائل، راهبردها)، سبزوار:  انتشارات بیهق.
-          نجفی، محمد حسن. (1404ق)  جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، قم: دار الکتب الاسلامیه، چاپ علی آخوندی.
-          نراقی، احمد بن محمد مهدی. (1417ق)عوائد الأیام، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
-          نوربها، رضا. (1382) زمینه حقوق جزای عمومی، تهران:کتابخانه گنج دانش، چاپ هشتم.
-          هادی بابکر، مصعب. (بی‌تا)  الأسباب المانعة من المسؤولیّة الجنائیّة، عدم الأهلیة- السکر- الجنون(دراسة مقارنة)، ترجمه هنری ریاض، مکتبة الهلال.
-          هاشمی، سید حسین. (بهار 1383) «دختران: سن رشد و مسئولیت کیفری»، مجله کتاب زنان، شماره 23.
-          وینتر، رناته. (بهار و تابستان 1379) «مجازات‌های جایگزین در مورد اطفال بزهکار»، مجله دیدگاه‌های حقوقی، شماره 17 و 18.
-          یوسف صادر، ادیب. (1954) قانون العقوبات اللبنانی، بیروت:  بی­نا.
Unicef. (1997) innocentiDigest, children and Violence No 2.