حق حبس و مبنای آن در عقود معاوضی با تکیه بر دیدگاه امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه الهیات دانشگاه پیام‌نور

2 استاد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

حق حبس، حق خودداری از انجام تعهد تا اجرای تعهد به‌وسیلة طرف دیگر است. و از جمله حقوقی است که غالباً در عقود و معاملات معاوضی، نظیر: بیع و اجاره به وجود می­آید. و مختص بیع نیست در این نوشتار علاوه بر تعریف و ماهیت حق حبس، به مبنای این حق در عقود معاوضی از منظر فقها و حقوقدانان نیز پرداخته شده است. اما از میان مبانی، آنچه به نظر منطقی­تر می­رسد، این است­که پس از تحقق قرارداد و التزام متعاقدین به تسلیم عوضین به یکدیگر، برای آغاز به تسلیم یکی از آنها، نمی­توان ترجیحی را پیدا کرد، چون هر دو حق از هر حیث مساوی و همزمان به وجود می­آیند. از این رو هر کدام می­توانند انجام تعهد خود را منوط به اجرای تعهد دیگری نماید. بنابراین بر اساس دیدگاه امام خمینی  می‌توان گفت مهم‌ترین مبنای این حق، بنا و سیرة عقلاست. و در ثبوت بنای عقلا در حق­حبس چه از نظر صغروی و چه کبروی بحث و اشکالی نیست.

کلیدواژه‌ها


-         آخوند­خراسانی، محمدکاظم. (1406ق) حاشیة المکاسب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
-         ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر. (1406ق) المهذب، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، دورۀ دوجلدی.
-         اصغری، محمد. (1386) عدالت وعقلانیت در فقه وحقوق، تهران: اطلاعات، چاپ دوم.
-         اصفهانی، محمدحسین. (1418ق) حاشیةالمکاسب، قم: دارالمصطفی لاحیاء التراث.
-         امام­خمینی، سید روح الله. (1385)  الرسائل، تعلیقات حاج آقا مجتبی طهرانی، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
-         ــــــــــــــــــ . (1421ق) کتاب البیع، تهران: مؤسسة تنظیم و نشرآثار امام خمینی(س)، چاپ اول.
-         امامی، حسن. (1375) حقوق­مدنی، تهران: اسلامیه، چاپ بیست و یکم.
-         انصاری، مرتضی­بن­محمد­امین. (1415ق) کتاب المکاسب، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول.
-         باقری، احمد و محمدصادق طباطبایی. (1383) «حق حبس»، فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره 67.
-         پارساپور، محمد باقر و محمد. عیسایی تفرشی.  (1388) «نظریه عمومی حق حبس در تعهدات متقابل»، نشریه نامه مفید، شماره 76، قم.
-         جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1354) حقوق تعهدات، قم: مدرسه عالی امور قضایی و اداری قم، چاپ اول.
-         ــــــــــــــــــ . (1375) دانشنامۀ حقوقی، تهران: امیرکبیر.
-         ــــــــــــــــــ . (الف 1386) ترمینولوژی حقوق، تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ هجدهم.
-         ــــــــــــــــــ . (ب1386 ) دایرة المعارف عمومی حقوق،  تهران: انتشارات گنج دانش، جلد دوم.
-         ــــــــــــــــــ . (بی تا) حقوق اموال، تهران: چاپ مشعل آزادی.
-         جوهری، اسماعیل بن حماد(بی­تا) صحاح، تحقیق: احمد عبد الغفور، بیروت: دارالعلم للملایین، چاپ اول.
-         جهانگیری، محسن و غلامرضا یزدانی. (1391) «تاریخچه و قلمرو حق حبس در فقه امامیه (بانگاهی تطبیقی به فقه اهل سنت و حقوق غربی )»، آموزه‌های فقه مدنی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره ششم.
-         حسینی­مراغی، عبدالفتاح بن علی. (1417ق) العناوین الفقهیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
-         خوانساری، احمد بن یوسف. (1405ق) جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
-         خویی، ابوالقاسم. (بی­تا) مصباح الفقاهه، بی­جا، بی­نا.
-         راغب­اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق) مفردات الفاظ القرآن، لبنان، سوریه: دارالعلم – دارالشامیه، چاپ اول.
-         رشتی، حبیب الله بن محمدعلی. (بی‌تا) کتاب الاجاره، انتشارات، چاپ اول.
-         زبیدی، محمدمرتضی حسینی. (1414 ق) تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ دوم.
-         زرقاء، مصطفی احمد. (1967)  المدخل الفقهی العام، دمشق: دارالفکر.
-         زمانی، محمود. (1390) عرف و عادت در نظم حقوق ایران، تهران: جاودانه ـ جنگل.
-         سرخسی، محمد بن احمد. (بی‌تا) المبسوط، بیروت: دارالمعرفه.
-         سروی، محمد باقر. (1391) حقوق مدنی کاربردی، تهران: فکرسازان، چاپ اول.
-         سیستانی، علی. (1388) قاعدة لاضرر و لاضرار، مترجم اکبر نایب زاده، تهران: خرسندی، چاپ اول.
-         شهید اول، محمدبن مکی عاملی. (1410ق) اللمعة الدمشقیه فی فقه الامامیه، دارالتراث - الدارالاسلامیه، چاپ اول.
-         ــــــــــــــــــ . (بی‌تا) القواعد و الفوائد، محقق و مصحح عبدالهادی حکیم، قم: کتابفروشی مفید، چاپ اول.
-         شهید ثانی، زین الدین بن علی. (1412ق) الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول.
-         ــــــــــــــــــ . (1413ق) مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم: موسسة المعارف الاسلامیه، چاپ اول.
-         شهیدی، مهدی. (1386) شروط ضمن عقد، تهران: مجد، چاپ اول.
-         ــــــــــــــــــ .  (1383) آثار قراردادها و تعهدات، تهران: مجد، چاپ دوم.
-         ــــــــــــــــــ . (1388) اصول قراردادها و تعهدات، تهران: مجد، چاپ پنجم.
-         شهیدی­تبریزی، میر فتاح. (1375) هدایة الطالب الی اسرار المکاسب، تبریز: چاپخانة اطلاعات، چاپ اول.
-         صابری، حسین. (1381) عقل و استنباط فقهی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، چاپ اول.
-         صفا، محمدعلی. (1388)«حق حبس»، فصلنامه تخصصی فقه و تاریخ تمدن، سال پنجم، شماره بیستم.
-         طباطبایی، علی بن محمد. (1418ق) ریاض المسائل، قم: مؤسسه آل  البیت  علیهم السلام، چاپ اول.
-         طریحی، فخرالدین. (1416ق) مجمع البحرین، با تصحیح احمد حسین، تهران: کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم.
-         عبداللهی، عبدالکریم. (1380)قواعدی از فقه، مشهد: عروج اندیشه، چاپ اول
-         عدل، مصطفی. (1342ق) حقوق مدنی، تهران: امیرکبیر، چاپ هفتم.
-         عیسایی تفرشی، محمد و دیگران. (1387) «تأثیر اجرای جزئی یا ناقص تعهد برحق حبس با مطالعه تطبیقی در حقوق برخی کشورهای اروپایی»، فصلنامه مدرس علوم انسانی، شماره سوم، دوره دوازدهم.
-         غزالی، محمد­بن­محمد. (1417ق) المستصفی، تصحیح: محمد عبدالسلام عبدالشافی، لبنان، الدار الکتب العلمیه.
-         فاضل تونی، عبدالله بن محمد. (1412ق) الوافیه فی اصول الفقه، به تحقیق محمد حسن رضوی کشمیری، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
-         قنواتی، جلیل و دیگران. (1379) حقوق قراردادها در فقه امامیه، تهران: سمت، چاپ اول.
-         کاتوزیان، ناصر. (1387) حقوق مدنی؛ قواعد عمومی قراردادها، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ پنجم.
-         ــــــــــــــــــ . (1376) قواعد عمومی قراردادها، تهران: برنا، چاپ دوم، جلد سوم.
-         ــــــــــــــــــ . (1386) دوره مقدماتی حقوق مدنی، اعمال حقوقی؛ قرارداد-ایقاع، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ دوازدهم.
-         ــــــــــــــــــ . (1383) مبانی حقوق عمومی، تهران: میزان، چاپ دوم.
-         ــــــــــــــــــ . (1385) مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوق ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ پنجاه و سوم.
-         ــــــــــــــــــ . (1390) فلسفة حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم.
-         گرجی، ابوالقاسم. (1387) مبانی حقوق اسلامی، تهران: انتشارات مجد، چاپ اول.
-         گلدوزیان، ایرج. (1386) کلیات و مقدمه علم حقوق، تهران: مجد، چاپ اول.
-         محقق­کرکی، علی بن حسین. (1412ق) جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسه آل البیت (علیهم السلام)، چاپ دوم.
-         مشایخی، قدرت الله. (1387) قاعده­های فقهی، تهران: سمت، دانشگاه الزهرا، چاپ سوم.
-         مصطفوى، محمد کاظم. (1421ق)  مائةقاعدة فقهیة، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ چهارم.
-          مظفر، محمدرضا. (بی­تا) اصول الفقه، بیروت: موسسة اعلمی.
-         مقدس­اردبیلی، احمد­­بن­محمد. (1403ق) مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
-         منصور، جهانگیر. (1380) قانون اساسی، تهران: نشر دیدار، چاپ دهم.
-         ــــــــــــــــــ . (1388) قانون تجارت، تهران: نشر دیدار، چاپ هفتاد و هشتم.
-         موسوی بجنوردی، میرزا حسن. (1419ق) القواعد الفقهیه، با تصحیح مهدی مهریزی- محمد حسین درایتی، قم: دلیل ما، چاپ اول.
-         ناصری، محمد. (1384) مبانی فقهی حقوقی مدنی ایران، قم: مجمع ذخائر اسلامی، چاپ اول.
-         نجفی، محمد حسن بن باقر. (1404ق) جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار­­احیا التراث العربی، چاپ هفتم.