بررسی تطبیقی شرط عدم تمکین درنکاح دائم برمبنای فقه اسلامی با رویکردی بر نظر امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیاردانشگاه مذاهب اسلامی، تهران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد فقه وحقوق اسلامی از دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران

چکیده

زناشویی پیوند مقدسی است که در فرآیند عقد نکاح عینیت می‌یابد و حقوقی بر آن مترتب می‌شود؛ از آنجاکه با دین و اخلاق پیوند دارد، با تغییردیدگاه‌ها، پیرامون انسان و کرامات ذاتی او نمی‌توان تنها آن را یک قالب ساده برای آسودگی تن دانست. بنابراین درج هر شرط جایزی در ضمن عقد نکاح بلامانع است و از این رو فقیهان در این باره که، آیا زوجه می‌تواند در ضمن عقد نکاح دائم عدم تمکین را شرط کند یا خیر؟پاسخ‌های متفاوتی بیان نموده‌اند: دسته‌ای از فقها، چنین شرطی را جایز می‌دانند و برخی دیگر، هرگونه شرط خلاف تمکین را نامشروع تلقی می‌کنند. این اختلاف آرا ناشی از برداشت‌های متعدد از مقتضای عقد نکاح و وابستگی آن به تمکین است. به نظر می‌رسد، تمکین، مقتضای ذات عقد نکاح نیست؛ بلکه مقتضای اطلاق عقد است. 
این نوشتار، درصدد است با توجه به سکوت قانونگذار در این زمینه نظر امام خمینی، آرای فقهی مذاهب اسلامی‌ و دیدگاه حقوقدانان را ارزیابی نموده و با تبیین ادلة ایشان با تکیه بر دلایل وارده در کتاب و سنت، صحت نکاح معذورالوطئ، قابلیت اسقاط حق تمکین توسط زوج و... با عنایت به متغیرهای زمانی و دخالت تئوری زمان و مکان در اجتهاد و بر مبنای اهمیت و لحاظ برخی مصالح عقلایی، با توافق زوجین، اعتبار شرط مذکور نتیجه‌گیری شود.

کلیدواژه‌ها


-         ابن ادریس، محمد بن منصور. (1410 ق) السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
-         ابن براج، قاضی عبدالعزیز.(1406 ق) المهذب، قم: انتشارات مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ اول.
-         ابن عابدین، محمدامین. (1415 ق) رد المختار، با تحقیق عادل احمد عبد الموجود و محمد معوض، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول.
-         ابن فهد حلی، احمد بن محمد. (1407 ق) المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، با تصحیح مجتبی عراقی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
-         ابن قدامه، عبدالله بن احمد. (1403 ق) المغنی، بیروت: دار الکتاب العربی.
-         احسایی، محمد بن علی. (1405 ق) عوالی اللئالی العزیزیه، قم: دار سید الشهداء للنشر، چاپ اول.
-         اراکی، محمدعلی. (1419 ق) کتاب النکاح، قم: نشر نور نگار، چاپ اول.
-         اصفهانی، محمد حسین. (1418 ق) حاشیه کتاب المکاسب، با تصحیح عباس محمد آل سباع قطیفی، قم: نشر أنوار الهدی، چاپ اول.
-         امام خمینی، سید روح الله. (1421 ق)کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
-        امام خمینی، سید روح الله (1379) تحریر الوسیله، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
-        امام خمینی، سید روح الله (1385) صحیفه امام (دوره 22 جلدی)، تهران: مؤسسه تنظیم ونشرآثار امام خمینی، چاپ چهارم.
-         امامی، سید حسن. (بی‌تا) حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامیه.
-         بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم. (1405 ق) الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، با تصحیح محمد تقی ایروانی و عبدالرزاق مقدم، قم: دفتر انتشارات اسلامی‌ وابسته به حوزه علمیه قم، چاپ اول.
-         بداغی، فاطمه. (1388) شروط ضمن عقد نکاح، قم: نشر زیتون، چاپ اول. 
-         بهجت، محمد تقی. (1428 ق) استفتائات، قم: دفتر آیت الله بهجت، چاپ اول.
-         جزیری، عبدالرحمن. (1419 ق) الفقه علی المذاهب الأربعه و مذهب أهل البیت، بیروت: دارالثقلین، چاپ اول.
-         جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1386) حقوق خانواده، تهران:کتابخانه گنج دانش، چاپ چهارم.
-         جلالی، مهدی. (1389) حقوق خانواده (نکاح و انحلال آن)، تهران: انتشارات خرسندی، چاپ اول .
-         حرعاملی، محمد بن حسن. (1409 ق) وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، قم: مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول.
-         حسینی شیرازی، سید صادق.(1427 ق) أحکام النساء، قم: نشر سلسله، چاپ پنجم.
-         حسینی شیرازی، سید محمد.(بی تا) إیصال الطالب إلی المکاسب، تهران: منشورات اعلمی، چاپ اول.
-        حسینی شیرازی، سید محمد. (1428 ق) من فقه الزهراء علیها السلام، قم: نشر رشید، چاپ اول. 
-         حسینی مراغی، عبد الفتاح بن علی.(1417 ق) العناوین الفقهیه، قم: انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم، چاپ اول.
-         خویی، سید ابوالقاسم.(1410 ق) منهاج الصالحین، قم: نشر مدینه العلم، چاپ بیست و هشتم.
-         خویی، محمدتقی. (1414 ق)الشروط أو الالتزامات التبعیة فی العقود، بیروت: دارالمؤرخ العربی، چاپ اول.
-         راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1429 ق) مفردات ألفاظ القرآن، با تحقیق عدنان صفوان داودی، قم: نشر طلیعه النور، چاپ چهارم. 
-         روحانی قمی، سید صادق. (1429 ق) منهاج الفقاهه، قم: نشر انوار الهدی، چاپ پنجم.
-         زحیلی، وهبه.(1420 ق)الأسرةالمسلمة فی العالم المعاصر، دمشق: نشر دارالفکر، چاپ اول.
-        زحیلی، وهبه . (1418 ق) الفقه الاسلامی و ادلته، بیروت: انتشارات دارالفکر المعاصر.
-          سایت استفتائات مراجع تقلید (آیات عظام: خامنه‌ای، گلپایگانی، نوری همدانی، موسوی اردبیلی، هاشمی شاهرودی و...)
-         سرخسی، شمس الدین. (1414 ق) کتاب المبسوط، بیروت: نشر دارالمعرفه.
-         شایگان، سید علی. (1375) حقوق مدنی، قزوین: انتشارات طه، چاپ نهم
-         شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی. (1413 ق) مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الاسلام، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه، چاپ اول.
-        شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی.(1412 ق) الروضة البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، شارح: سلطان العلماء، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول.
-         شهیدی، مهدی. (1386) شروط ضمن عقد، تهران: انتشارات مجد، چاپ اول.
-         شیخ طوسی، محمد بن حسن. (1387 ق) المبسوط فی فقه الامامیه، با تصحیح: محمدتقی کشفی، تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، چاپ سوم.
-         صفایی، حسین و اسدالله امامی. (1391) حقوق خانواده، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول.
-         طباطبایی یزدی، محمد کاظم. (1421 ق) حاشیة المکاسب، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
-         طریحی، فخرالدین.(1416 ق) مجمع البحرین، با تحقیق: سید احمد حسینی، تهران: کتابخانه مرتضوی، چاپ سوم.
-         عاملی، یاسین عیسی. (1413 ق) الاصطلاحات الفقهیه فی الرسائل العملیه، بیروت: دارالبلاغة للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول .
-         عبدالناصر، جمال.(1391 ق) موسوعة الفقه الاسلامی المقارن، قاهره: المجلس الاعلی للشؤون الاسلامیه.
-         علامه حلی، حسن بن یوسف.(1413 ق) مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
-         عمید، حسن. (1362) فرهنگ فارسی عمید، تهران: انتشارات امیر کبیر، چاپ بیست و دوم.
-         فاضل هندی، محمد بن حسن. (1416 ق)کشف اللثام والإبهام عن قواعد الاحکام، قم: انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم، چاپ اول.
-         فخر المحققین، حسن بن یوسف. (1387 ق) إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، با تصحیح موسوی کرمانی و عبدالرحیم بروجردی و علی پناه اشتهاردی، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول. 
-          قانون مدنی
-         قلعه جی، محمد رواس.(1421 ق)الموسوعة الفقهیة المیسَرة، بیروت: دارالنفائس، چاپ اول.
-         کاتوزیان، ناصر (1389) حقوق مدنی خانواده، تهران: شرکت سهامی انتشارات، چاپ اول .
-         ماوردی، محمد بن حبیب البصری. (1414 ق) الحاوی الکبیر، محقق: علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول.
-         محقق حلی، جعفر بن حسن.(1408 ق) شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، با تصحیح عبدالحسین محمدعلی بقال، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
-         محقق داماد، مصطفی. (1372) بررسی فقهی حقوق خانواده (نکاح و انحلال آن)، تهران: نشر علوم اسلامی چاپ چهارم. 
-      محقق داماد، مصطفی.  (1406 ق) قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ دوازدهم. 
-         محقق کرکی، علی بن حسین. (1414 ق)جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ دوم.
-         مشکینی. (1386) مصطلحات الفقه، قم: انتشارات الهادی، چاپ پنجم.
-         مغنیه، محمدجواد. (1421 ق) فقه الإمام الصادق(ع)، قم: مؤسسه انصاریان، چاپ دوم.
-         موسوی بجنوردی، محمد. (1401 ق) قواعد فقهیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س).
-         نائینی، محمد حسین. (1373 ق) منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران: المکتبه المحمدیه، چاپ اول. 
-          نجفی، محمدحسن. (1414 ق)جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
-          نراقی، احمدبن محمد.(1417 ق) عوائدالایام فی بیان قواعدالاحکام، قم: انتشارات تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول.