جایگاه وقف در اموال اشخاص حقوقی با تأکید بر آرای امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد بازنشسته دانشگاه خوارزمی و مدیر گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی و اندیشه‌های امام خمینی(س) پژوهشکدة امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی

2 استادیار الهیات گرایش فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تنکابن، تنکابن، ایران.

چکیده

یکی از مهم­ترین سرمایه­های انسانی برای کسب کمال در طول دورة اسلامی و در همة ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی، سنّت وقف است. وقف اموال اشخاص حقوقی، اعم از حقوق عمومی یا خصوصی، به معنای خارج کردن اموال از مالکیت شخص حقوقی و اختصاص این اموال به وقف، از اختیارات اشخاص حقوقی خارج است. در این راستا، منظور از شخص حقوقی، آن موضوع و آن موجود غیر از شخص حقیقی است که از صلاحیت دارا شدن حقوق و تکالیف برخوردار گردیده است. وقف اشخاص حقیقی را فقهای عظام نهایت موشکافی کرده و مسائل آن را در کتب فقهی جواب داده‌اند، بالأخص امام خمینی در کتاب گران‌قدر تحریرالوسیله در حدود یک‌صد مسئله از متفرعات وقف را مطرح و به آن جواب داده­اند. ولی هیچ‌یک از فقهای عظام مسئلة وقف اشخاص حقوقی را در کتاب­های فقهی خویش مطرح نکرده­اند. بر این اساس، تحقیق حاضر درصدد پاسخ به این سؤال است که آیا وقف اشخاص حقوقی همان ارکان و شرایط اشخاص حقیقی را دارد یا خیر؟

کلیدواژه‌ها


- آل کاشف الغطاء، محمدحسین.(1361 ق) تحریر المجله، تهران: مکتبه النجاح.
- ابن شهرآشوب، ابوعبدالله محمد بن علی. (1379) مناقب آل ابیطالب، تهران: انتشارات علامه.
- اذکایی، پرویز. (1381) «وقف در ایران باستان»، فصلنامه وقف میراث جاویدان، سال دهم، شماره 1.
- اسکینی، ربیعا و الهام الدین شریفی آل هاشم. (زمستان 1379) «تحلیل اختیارات مدیران شرکت‌های سهامی با توجه به مبانی رابطه مدیران با شرکت در نظام‌های حقوقی ایران و انگلیس»، مجله مدرس، دانشگاه تربیت مدرس، دوره 4، شماره 4.
- اسکینی، ربیعا. (1375) حقوق تجارت (شرکتهای تجاری)، تهران: انتشارات سمت، چاپ اول.
- اصغری آقمشهدی، فخرالدین و محمد عیسی تفرشی. (تابستان 1385) «ماهیت حقوقی رابطه مدیران شرکت‌های سهامی با شرکت»، مجله دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان، سال هجدهم. شماره دوم.
- امام خمینی، سید روح الله. (1379) تحریرالوسیله، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
- ــــــــــــــــــ .(1421ق) کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
- ــــــــــــــــــ .(1422ق) وسیلة‌النجاة مع التعالیق الامام الخمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- انصاری، مسعود و محمدعلی طاهری. (1384) دانشنامه حقوق خصوصی، تهران: انتشارات جنگل.
- پوراحمد، احمد، ایوب منوچهری میاندوآب، حسین رفیعی مهر و عارف آقا صفری. (1392) «بررسی نقش وقف در توسعه و ساماندهی فضایی شهرها (مطالعة موردی: شهر لالجین)»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره دوازدهم.
- حائری یزدی، محمدحسن. (1380) وقف در فقه اسلامی و نقش آن در شکوفایی اقتصاد اسلامی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
- حر عاملی، محمد بن حسن. (1393 ق) وسائل الشیعه، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی.
- حسینی عاملی، سید جواد. (1405 ق) مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه قم.
- خردمندی، سعید. (1382) وکالت در حقوق تجارت و تطبیق آن با فقه، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
- دریایی، تورج. (1383) شاهنشاهی ساسانی، مترجم مرتضی ثاقب فر، تهران: نشر ققنوس.
- دهخدا، علی‌اکبر. (1334) لغتنامه، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- ساکت، محمدحسین.(1386) شخصیت و اهلیت در حقوق مدنی، تهران: انتشارات جنگل.
- سامانی، احسان. (1394) بررسی فقهی - حقوقی وقف، تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
- ستوده تهرانی، حسن. (1387) حقوق تجارت، تهران: نشر میزان.
- شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (1407 ق) الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- صاحب بن عباد. اسماعیل. (1413 ق) المحیط فی اللغه، بیروت: عالم الکتاب.
- صفار، محمدجواد. (1373) شخصیت حقوقی، تهران: انتشارات نیل.
- صفایی، حسین و سید مرتضی قاسم‌زاده. (1388) حقوقی مدنی اشخاص و محجورین، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- طباطبایی مؤتمنی، منوچهر. (1371) تحولات حقوق خصوصی زیر نظر ناصر کاتوزیان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- عامری، پرویز و هاجر مصلحیان. (1392) «وقف اموال اشخاص حقوقی به وسیله مدیران»، مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، شماره دوم.
- عسگری توانی، علی. (1383) «ماهیت حقوقی رابطه مدیر با شرکت‌های تجاری»، دادرسی، سال هشتم، شماره 47.
- علامه حلی، یوسف بن المطهر. (1413 ق) قواعدالاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: مؤسسة النشرالاسلامی.
- کلانتری، حسین، احمد صالحی و قهرمان رستمی. (1389) «نقش تاریخی وقف در شکل‌گیری شهر اسلامی، مطالعه موردی شهر اصفهان»، فصلنامه شهرهای ایرانی-اسلامی، پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری جهاد دانشگاهی.
- مصباحی مقدم، غلامرضا، سجاد سیاح، و محمدمهدی نادری نور عینی. (1388) «امکان‌سنجی وقف سهام و پول؛ مدل صندوق وقف سهام و پول در ایران»، دو فصلنامة علمی-پژوهشی جستارهای اقتصادی، شماره 12.
- معین، محمد.(1377) فرهنگ فارسی، تهران:مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
- مغنیه، محمدجواد. (1362) فقه تطبیقی، ترجمه کاظم پورجوادی، تهران: نشریه بنیاد علوم اسلامی.
- ملکوتی‌فر، ولی‌الله. (1380) «بررسی تطبیقی تعریف وقف، وقف نقود و شرایط موقوفه»، مجله میراث وقف جاویدان، شماره 33 و 34.
- موسویان، سید عباس و داود نصرآبادی. (1388) «طراحی اوراق وقف بر مبنای عقد صلح و وقف جهت تأمین مالی طرح‌های عام‌المنفعه»، دو فصلنامه علمی - تخصصی مطالعات اقتصاد اسلامی، سال دوم، شماره اول.
- میرهاشمی، زهرا سادات و محمد سرهنگیان. (1393) «امکان استفاده از نهاد وقف در تجاری‌سازی دانش و فناوری و الگوی پیشنهادی آن»، فصلنامه سیاستهای مالی و اقتصادی، سال دوم، شماره 8.
- نجفی، محمدحسن. (1368 ق) جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
- آل کاشف الغطاء، محمدحسین.(1361 ق) تحریر المجله، تهران: مکتبه النجاح.
- ابن شهرآشوب، ابوعبدالله محمد بن علی. (1379) مناقب آل ابیطالب، تهران: انتشارات علامه.
- اذکایی، پرویز. (1381) «وقف در ایران باستان»، فصلنامه وقف میراث جاویدان، سال دهم، شماره 1.
- اسکینی، ربیعا و الهام الدین شریفی آل هاشم. (زمستان 1379) «تحلیل اختیارات مدیران شرکت‌های سهامی با توجه به مبانی رابطه مدیران با شرکت در نظام‌های حقوقی ایران و انگلیس»، مجله مدرس، دانشگاه تربیت مدرس، دوره 4، شماره 4.
- اسکینی، ربیعا. (1375) حقوق تجارت (شرکتهای تجاری)، تهران: انتشارات سمت، چاپ اول.
- اصغری آقمشهدی، فخرالدین و محمد عیسی تفرشی. (تابستان 1385) «ماهیت حقوقی رابطه مدیران شرکت‌های سهامی با شرکت»، مجله دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان، سال هجدهم. شماره دوم.
- امام خمینی، سید روح الله. (1379) تحریرالوسیله، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
- ــــــــــــــــــ .(1421ق) کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
- ــــــــــــــــــ .(1422ق) وسیلة‌النجاة مع التعالیق الامام الخمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- انصاری، مسعود و محمدعلی طاهری. (1384) دانشنامه حقوق خصوصی، تهران: انتشارات جنگل.
- پوراحمد، احمد، ایوب منوچهری میاندوآب، حسین رفیعی مهر و عارف آقا صفری. (1392) «بررسی نقش وقف در توسعه و ساماندهی فضایی شهرها (مطالعة موردی: شهر لالجین)»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره دوازدهم.
- حائری یزدی، محمدحسن. (1380) وقف در فقه اسلامی و نقش آن در شکوفایی اقتصاد اسلامی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
- حر عاملی، محمد بن حسن. (1393 ق) وسائل الشیعه، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی.
- حسینی عاملی، سید جواد. (1405 ق) مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه قم.
- خردمندی، سعید. (1382) وکالت در حقوق تجارت و تطبیق آن با فقه، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
- دریایی، تورج. (1383) شاهنشاهی ساسانی، مترجم مرتضی ثاقب فر، تهران: نشر ققنوس.
- دهخدا، علی‌اکبر. (1334) لغتنامه، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- ساکت، محمدحسین.(1386) شخصیت و اهلیت در حقوق مدنی، تهران: انتشارات جنگل.
- سامانی، احسان. (1394) بررسی فقهی - حقوقی وقف، تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
- ستوده تهرانی، حسن. (1387) حقوق تجارت، تهران: نشر میزان.
- شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (1407 ق) الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- صاحب بن عباد. اسماعیل. (1413 ق) المحیط فی اللغه، بیروت: عالم الکتاب.
- صفار، محمدجواد. (1373) شخصیت حقوقی، تهران: انتشارات نیل.
- صفایی، حسین و سید مرتضی قاسم‌زاده. (1388) حقوقی مدنی اشخاص و محجورین، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- طباطبایی مؤتمنی، منوچهر. (1371) تحولات حقوق خصوصی زیر نظر ناصر کاتوزیان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- عامری، پرویز و هاجر مصلحیان. (1392) «وقف اموال اشخاص حقوقی به وسیله مدیران»، مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، شماره دوم.
- عسگری توانی، علی. (1383) «ماهیت حقوقی رابطه مدیر با شرکت‌های تجاری»، دادرسی، سال هشتم، شماره 47.
- علامه حلی، یوسف بن المطهر. (1413 ق) قواعدالاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: مؤسسة النشرالاسلامی.
- کلانتری، حسین، احمد صالحی و قهرمان رستمی. (1389) «نقش تاریخی وقف در شکل‌گیری شهر اسلامی، مطالعه موردی شهر اصفهان»، فصلنامه شهرهای ایرانی-اسلامی، پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری جهاد دانشگاهی.
- مصباحی مقدم، غلامرضا، سجاد سیاح، و محمدمهدی نادری نور عینی. (1388) «امکان‌سنجی وقف سهام و پول؛ مدل صندوق وقف سهام و پول در ایران»، دو فصلنامة علمی-پژوهشی جستارهای اقتصادی، شماره 12.
- معین، محمد.(1377) فرهنگ فارسی، تهران:مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
- مغنیه، محمدجواد. (1362) فقه تطبیقی، ترجمه کاظم پورجوادی، تهران: نشریه بنیاد علوم اسلامی.
- ملکوتی‌فر، ولی‌الله. (1380) «بررسی تطبیقی تعریف وقف، وقف نقود و شرایط موقوفه»، مجله میراث وقف جاویدان، شماره 33 و 34.
- موسویان، سید عباس و داود نصرآبادی. (1388) «طراحی اوراق وقف بر مبنای عقد صلح و وقف جهت تأمین مالی طرح‌های عام‌المنفعه»، دو فصلنامه علمی - تخصصی مطالعات اقتصاد اسلامی، سال دوم، شماره اول.
- میرهاشمی، زهرا سادات و محمد سرهنگیان. (1393) «امکان استفاده از نهاد وقف در تجاری‌سازی دانش و فناوری و الگوی پیشنهادی آن»، فصلنامه سیاستهای مالی و اقتصادی، سال دوم، شماره 8.
- نجفی، محمدحسن. (1368 ق) جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: داراحیاء التراث العربی.