قاعدۀ تسامح در رو ش شناسی تفکر نقدی امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

2 دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی و اندیشه های امام خمینی ، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

چکیده

علی‌رغم ادعای شهرت و اتفاق‌نظر علمای شیعه و اهل تسنن مبنی بر حجیت قاعده تسامح در ادله سنن، برخی از فقهای متأخر به اشاره یا صراحت مستندات این قاعده را کافی ندانسته‌اند. طرفداران این قاعده به مفاد اخبار صحیح من بلغ عمل نموده‌اند، نه به اخبار ضعیف استحباب با یکی از این چهار رویکرد: ثبوت استحباب برای عمل به‌عنوان اولی، به‌عنوان ثانوی (با عنوان رجاء ترتب ثواب)، از طریق حدوث مصلحت یا جعل احتیاط استحبابی. مخالفان با دلایلی چون ارشاد به‌حکم عقل و یا اخبار از تفضّل الهی ادله موافقان را به‌نقد کشیده‌اند. به نظر امام خمینی در اخبار من بلغ اجر منظور شده جُعلى است که شارع قرار داده و معلق بر این است که مکلف از ثواب فلان عمل باخبر شود و آن را به امید رسیدن به آن ثواب انجام دهد، مثل چیزی که در عقد جعاله اتفاق می‌افتد؛ بنابراین این اخبار دلالتی بر استحباب ندارند. به نظر وی، فلسفه این اخبار ترغیب و تشویق مکلف برای انجام فعل ما بلغ، به‌منظور حفظ سنن و مستحبات واقعی است. به گمان این پژوهش، سند اخبار من بلغ، اگر نگوییم جعلی است - چنانچه برخی از فقها گفته‌اند - خبر واحد حسنی است که دلالتی بر استحباب فعل ندارد

کلیدواژه‌ها


 
- آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین. (1409 ق)کفایة الاصول، قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث علیه السلام.
- آقابزرگ طهرانی، محمد محسن. (1403 ق) الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت: دار الاضواء.
- ابن طاووس، علی بن موسى‌. (1414 ق) إقبال الأعمال، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، مکتب الإعلام الإسلامی.
- ابن فهد حلی، احمد بن محمد (1407 ق) عدةالداعى و نجاح الساعى، بیروت: دار الکتاب العربى.
- اصفهانی، محمدحسین. (1374) نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، تحقیق ابوالحسن قائمی، قم: نشر آل البیت.
- امام خمینی، سید روح‌الله. (1414 ق) أنوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- انصارى، مرتضى. ‌(1414 ق) رسائل فقهیه، تحقیق لجنه التحقیق العامه للمؤتمر المئوی ‏للشیخ الاعظم الانصاری قدس سره، قم: المؤتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الانصاری.
- ــــــــــــــــــ . (1416 ق) فرائد الاُصول، قم: مؤسسة النشر الاسلامى التابعة لجماعة المدرسین.
- بحرانى، یوسف بن احمد‌. (1405 ق) الحدائق النّاضرة فى احکام العترة الطاهرة، تحقیق محمدتقی ایروانى و سید عبدالرزاق مقرم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین.
- برقی، أحمدبن محمد بن خالد. (1370) المحاسن، تعلیق جلال‌الدین حسینی (المحدث الأرموى)، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
- بروجردی، محمدتقی. (1405 ق)نهایة الافکار (تقریرات درس آقا ضیاء عراقی)، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
- بهایی عاملی، محمد بن حسین. (1384) الأربعون حدیثاَ، تحقیق مهدی رجایی، قم: مؤسسه عاشورا.
- ــــــــــــــــــ . (1386) الحبل المتین فی احکام الدین، قم: انتشارات صنم.
- جوهرى، اسماعیل بن حماد. (1376) الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، تحقیق احمد عبد الغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین.
- حائری طهرانی، محمدحسین بن عبدالرحیم. (1363) الفصول الغرویة، قم: داراحیاء العلوم الاسلامیه.
- حسینی بهسودی، محمد سرور. (1417) مصباح الاصول (تقریرات درس آیت الله خوئی)، قم: مکتبه الداوری.
- حسینی مراغی، عبدالفتاح‌بن علی. (1418 ق) العناوین، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- حکیم، محسن. (1404 ق) مستمسک العروة، قم: منشورات مکتبة آیة الله العظمى المرعشی النجفی.
- حکیم، محمدتقی. (1979) الاصول العامه للفقه المقارن، قم: مؤسسه آل البیت.
- خلیل‌ بن احمد. (1410 ق) کتاب العین، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی، قم: بی‌نا.
- خویی، ابوالقاسم. (1417 ق) اجود التقریرات(تقریرات درس نائینی)، قم: منشورات مصطفوی.
- روحانی، محمد. (1417 ق) المسائل المنتخبة، بیروت: بی‌نا.
- سبحانی، جعفر. (1367) تهذیب الأصول (تقریرات درس امام خمینی)، قم: انتشارات دارالفکر.
- سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن‌بن أبی بکر. (1415 ق) تدریب الروای، تحقیق نظر محمد فاریابی أبو قتیبة، بیروت: مکتبة الکوثر.
- شریف کاشانی، حبیب الله. (بی تا) مستقصى مدارک القواعد و منتهى ضوابط الفوائد، تحقیق محمد شریف نجل المؤلف، بی جا: مکتب آیة الله العظمى السید السبزواری.
- شهید اول، محمد بن مکی عاملی. (1419 ق) ذکری الشیعه فی احکام الشریعه، قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
- ــــــــــــــــــ . (بی‌تا) القواعد والفوائد فی الفقه والأصول والعربیة، تحقیق سید عبد الهادی حکیم، قم: منشورات مکتبة المفید.
- شهید ثانی، زین‌الدین‌بن علی عاملی. (1408) الرعایه فی علم الدرایه، قم: مکتبه آیت الله مرعشی.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن. (1417 ق)الفهرست، تحقیق شیخ جواد قیومی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
- شیخ صدوق، محمد بن‌ على بن‌بابویه. (1368) ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، تحقیق محمدمهدی سید حسن الخرسان، قم: منشورات الشریف الرضی.
- طباطبایی، محمدرضا. (1371) تنقیح الأصول (تقریرات درس آقا ضیاء عراقی)، نجف: المطبعة الحیدریه.
- طباطبایی یزدی، محمدکاظم. (1417 ق) العروة الوثقی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
- صدر، محمدباقر.(1406 ق) دروس فی علم الاصول، بیروت: دارالکتاب اللبنانی.
- صدر، حسن. (بی‌تا) نهایة الدرایه، تحقیق ماجد الغرباوى، نشر المشعر.
- عاملی، محمد. (1414 ق) مدارک الأحکام، قم: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
- علامه حلی، حسن بن یوسف. (1424 ق) منتهى المطلب، مشهد: مؤسسة الطبع والنشر فی الآستانة الرضویة المقدسة.
- غروی تبریزی، میرزاعلی. (1410 ق) التنقیح فی شرح العروة الوثقی (کتاب الطهارة)، قم: دار الانصاریان.
- فاضل لنکرانى، محمد. (1423 ق) تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله، قم: مرکز فقه الأئمة الأطهار علیهم السّلام.
- فیاض، محمد اسحاق. (1419 ق) محاضرات فی أصول الفقه (تقریرات درس آیت الله خویی)، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
- کلینی، محمد بن یعقوب. (1365) الأصول من الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
- مجاهد، سید محمد. (1229 ق) مفاتیح الاصول، چاپ سنگی.
- موسوى بجنوردی، محمدحسن. (1424 ق) القواعد الفقهیه، تحقیق مهدی مهریزی و محمدحسین درایتی، قم: دلیل ما.
- نائینی، محمدحسین.(1406 ق) فوائد الأصول، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
- نجاشی، احمد بن علی. (1416 ق) فهرست اسماء مصنفی الشیعة (رجال النجاشی)، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
- نجفی اصفهانی، محمدتقی رازی. (بی‌تا) هدایة المسترشدین فی شرح معالم الدین، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
- نراقی، احمد. (1380) رسائل و مسائل، تحقیق رضا استادى، قم: کنگره بزرگداشت ملا مهدى و ملا احمد نراقى، چاپ اول.
- نوحی، حمیدرضا. (1384)  قواعد فقهی در آثار امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- وحید بهبهانی، محمدباقر. (1424 ق) مصابیح الظلام فی شرح مفاتیح الشرائع، قم: مؤسسه علامه وحید بهبهانی.