بررسی ماهیت حکم شرعی با رویکردی به دیدگاه امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری الهیات و معارف اسلامی - فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 معاون آموزشی دانشگاه شهید مطهری

چکیده

ماهیت شناسی حکم شرعی از دیرباز در مباحث علم اصول فقه مطرح بوده است. از نظر تاریخی، بحث از ماهیت شناسی حکم در دانش اصول فقه شیعه از ناحیه علامه حلی در کتاب تهذیب الوصول الی علم الاصول مطرح‌شده است. فقیهان شیعه در زمینة ماهیت‌شناسی حکم شرعی اتفاق‌نظر ندارند. برخی حکم را خطاب شرع دانسته‌اند که به اقتضاء یا تخییر یا وضع به افعال مکلفین تعلق می‌گیرد. بعضی دیگر حکم را اراده تشریعی دانسته‌اند که به وسیلة خطاب، ابراز و آشکار می‌گردد. برخی دیگر حکم شرعی را نظیر محمولات کلی مجعول برای موضوعات خود دانسته‌اند که وجود آن به‌صورت قضایای حقیقی مفروض گرفته می‌شود. امام خمینی ضمن نقد مبانی نظریات مذکور، حکم شرعی را امری اعتباری تلقی می‌کند که جایگاه آن، عالم اعتبارات است؛ بنابراین نظریات فقیهان درزمینة ماهیت شناسی حکم شرعی را می‌توان چهار نظریه خطاب، اراده تشریعی، جعل و اعتبار ارائه نمود.

کلیدواژه‌ها


-         نهجالبلاغه.
-         آوینی، مرتضی. (1375) حکمت سینما، تهران: بنیاد سینمایی فارابی، چاپ اول.
-         اردبیلی، سید عبدالغنی. (1385) تقریرات فلسفه امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ دوم.
-         امام خمینی، سید روح‌الله. (1406 ق) تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، مؤسسه پاسدار اسلام، الطبعة الاولی.
-         امام خمینی، سید روح‌الله. (1427 ق)التعلیقة علی الفوائد الرضویة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ سوم.
-         امام خمینی، سید روح‌الله. (1371) شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ دوم.
-         امام خمینی، سید روح‌الله.  (الف 1373)سرّ الصلوة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ سوم.
-         امام خمینی، سید روح‌الله. (ب 1373) شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ پنجم
-         امام خمینی، سید روح‌الله.  (1374) شرح دعاءالسحر، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
-         امام خمینی، سید روح‌الله. (1378)آداب الصلوة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ هفتم.
-         امام خمینی، سید روح‌الله.  (1379) الطلب و الاراده، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی‏، چاپ اول.
-         امام خمینی، سید روح‌الله. (1381) تفسیر سوره حمد، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ ششم.
-         امام خمینی، سید روح‌الله. (1384)مصباح الهدایة الی الخلافة والولایة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
-         امام خمینی، سید روح‌الله.  (1385) صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم.
-         امام خمینی، سید روح‌الله.  (1393) دیوان امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ شصت.
-         بلخاری، حسن. (1388) هندسه خیال و زیبایی، تهران: مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری، چاپ اول.
-         پازوکی، شهرام. (1384) حکمت هنر و زیبایی در اسلام، تهران: فرهنگستان هنر.
-         جعفری، محمدتقی. (1378) زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام، مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، چاپ دوم.
-         خاتمی، محمود. (1393) پیشدرآمد فلسفهای برای هنر ایرانی، تهران: فرهنگستان هنر.
-         فارابی، ابونصر. (1995) آراء اهل المدینة الفاضلة و مضاداتها، بیروت: مکتبه الهلال.
-         فلوطین (1389) دوره آثار افلوطین، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ دوم.
-         فیض کاشانی، ملامحسن. (1358) علمالیقین، قم: بیدار.
-         گورمن، پیتر. (1366) سرگذشت فیثاغورث، ترجمه پرویز حکیم هاشمی، تهران: مرکز.
-         ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. (1360) الشواهدالربوبیه، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، مرکز نشر دانشگاهی.
-         ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. (1363) مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی کرمانی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-         هاشم نژاد، حسین. (1392) زیباییشناسی در آثار ابنسینا، شیخ اشراق و صدرالمتالهین، تهران: سمت.
 
-Kant, Immanuel. (1914) Kant’s Critique of Judgement, translated with Introduction and  Notes by J.H. Bernard (2nd ed. revised) (London: Macmillan)
 -Hume, David. (1826) philosophical works of David Hume, vol III, London , Edinburgh