محدودیتها و ناتواناییهای عقلانی عقل از دیدگاه امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تهران، ایران.

چکیده

در هندسه و منظومه فکری امام خمینی عقل و عقلانیت جایگاه ویژه دارد؛ آثار ایشان دربارة علوم اسلامی گویای اهتمام ایشان به تفقه عقلی و استفاده از عقل و روش عقلی است؛ اما به‌رغم عقل‌گرایی افراطی و خودکفایی و خودبسندگی عقل در شناخت انسان، حقایق جهان هستی و کمال و سعادت و راه به دست آوردن آن، ایشان به محدودیت‌ها و ناتوانایی‌های عقل باور داشت و پیوسته سخن ایشان این بود که عقل باید در خدمت وحی قرار گیرد و از سوی دین و شریعت پشتیبانی و هدایت شود.
در پژوهش حاضر با روش اجتهادی و تحلیل اسنادی، محدودیت‌ها و ناتوانایی‌های عقل از نگاه امام خمینی بررسی شد. دستاورد این پژوهش عبارت است از: عقل در درک بسیاری از حقایق، اسرار و رموز جهان هستی ناتوان است ازجمله، چگونگی وحی و نبوت، معاد جسمانی، فلسفه احکام و...؛ ازآنجاکه عقل از عوامل و موقعیت‌های درونی و بیرونی تأثیرپذیر است، نسبت به آنچه درک می‌کند و می‌شناسد و در مورد آن داوری دارد، مصون از خطا، اشتباه و تخطی از واقع نیست؛ اگر انسان بخواهد عقل خود را در مورد حقایق غیبی تعبدی دخالت دهد سرانجام کار او به انکار مسلمات و ضروریات دینی می‌انجامد.

کلیدواژه‌ها


-         آمدی، عبدالوهاب بن محمد. (1373) غرر و درر، مترجم خوانساری، تهران: دانشگاه تهران.
-         ابن منظور، محمد بن مکرم. (1408 ق) لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
-         ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1405 ق) الشفاء، قم: کتابخانه آیت‌الله نجفی مرعشی.
-         اردبیلی، سید عبدالغنی. (1381) تقریرات فلسفه، تهران مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
-         امام خمینی، سید روح‌الله. (1372) انوار الهدایه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
-         امام خمینی، سید روح‌الله. (1380) نبوت از دیدگاه امام خمینی (تبیان دفتر 41)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
-         امام خمینی، سید روح‌الله. (1385) صحیفة امام (مجموعه 22 جلدی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
-         امام خمینی، سید روح‌الله. (1388) شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
-         امام خمینی، سید روح‌الله.  (1391)شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
-         دکارت، رنه. (1381) تأملات در فلسفه اولی، ترجمه دکتر احمد احمدی، تهران: سمت.
-         راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (بی‌تا) مفردات راغب، تهران: المکتبة المرتضویه.
-         رندال، هرمن. (1376) سیر تکامل عقل نوین، مترجم ابوالقاسم پاینده، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
-         سهروردی، یحیی بن حبش. (1372) مجموعه مصنفات، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-         صلیبا، جمیل. (1366) فرهنگ فلسفی، تهران: حکمت.
-         عابدی شاهرودی، علی. (1385) «نقد عقل به عقل»، فصلنامه روششناسی علوم انسانی، دوره 12، شماره 47.
-         غزالی، ابو حامد محمد. (بی‌تا) احیاء علومالدین، بیروت: دارالقلم، 5 جلد.
-         فاخوری، حنا. (1367) تاریخ فلسفه در جهان اسلام، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
-         قمی، شیخ عباس.(1385) مفاتیح الجنان، تهران: چاپخانه قدیانی، چاپ بیست و یکم.
-         کاپلستون، فردریک. (1362) تاریخ فلسفه، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-         کلینی، محمد بن یعقوب. (1388) اصول کافی، تهران: المکتبه الاسلامیه.
-         گولد، جولیوس و ویلیام ل. کولب. (1376) فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه مصطفی ازکیا، تهران: انتشارات مازیار.
-         مجلسی، محمدباقر. (1403 ق) بحارالانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
-         محمدی، رحیم. (1382) درآمدی بر جامعهشناسی عقلانیت، تهران: انتشارات یار.
-         ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. (1363) مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-         ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. (1380 ق) الاسفار الاربعه، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
-         ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. (1391 ق) شرح اصول کافی، تهران: مکتبه‌ المحمودی.
-         ملکیان، مصطفی. (1377) تاریخ فلسفه غرب، قم: دفتر همکاری حوزه و دانشگاه.