تولد فقهی جدید در پرتو وسعت قاعده لا ضرر (کاوشی در نظریات شیخ انصاری و امام خمینی (س))

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد بازنشسته دانشگاه خوارزمی و مدیر گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی و اندیشه‌های امام خمینی(س) پژوهشکدة امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی

2 دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

یکی از قواعد فقهی فراگیر که در بسیاری از مسائل سیاسی و اجتماعی بدان استناد می‌شود، قاعده لا ضرر است. به‌رغم اتفاق‌نظر فقهای شیعه و سنی در کلیت و مبنای قاعده لا ضرر، فقها در برداشت از احادیثی که در این باب واردشده، اختلاف‌نظر دارند. مبنای این پژوهش بررسی و مداقه در نظرات شیخ انصاری، بنیان‌گذار مکتب نفی و امام خمینی، بنیان‌گذار مکتب نهی، است. در این تحقیق پس از تبیین و تحلیل این دو نظریه، به نتایج حاصل از هر نظریه و کاربرد آن‌ها در احکام شرع پرداخته‌شده است. ازنظر شیخ انصاری و بیشتر فقیهان حکمى که از عمل به آن ضـررى بر بندگان وارد آید در اسلام وضع نشده است. امام خمینی از فقیهان معاصر از زوایای گوناگون به این قاعده پرداخته و دیدگاه نو و تازه‌ای ارائه نموده است. درصورتی‌که دیدگاه ایشان را بپذیریم، قاعده لا ضرر دیگر به‌عنوان یک قاعده فقهی مطرح نیست؛ بلکه حکم حکومتی و سیاسی است.

کلیدواژه‌ها


-        ابن اثیر، مجدالدین جزری. (1367) النهایة فی غریب الحدیث، قم: نشر اسماعیلیان، چاپ چهارم، 5 جلد.
-        امام خمینی، سید روح‌الله (1414ق) بدایع الدرر فی قائدة نفی الضرر، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ سوم، 1 جلد.
-        انصاری، مرتضی . (1374) المکاسب، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 3جلد.
-        انصاری، مرتضی . (1416 ق) فرائدالاصول، قم: مؤسسه نشر اسلامی، چاپ پنجم، 2 جلد.
-        جمعی از نویسندگان زیر نظر ناصر مکارم شیرازی (1379) .تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ بیست و هشتم.
-        حر عاملی، محمد بن حسن. (1414 ق) وسائل الشیعه، قم: آل البیت، 30 جلد.
-        حسینی فیروز آبادی، سید مرتضی.(1410 ق) عنایة الاصول فی شرح کفایة الاصول، قم: انتشارات فیروز آبادی.
-        خویی، ابوالقاسم.(1417 ق) مصباح الاصول، قم: مکتبة الداوری، چاپ پنجم، 3 جلد.
-        رشیدپور، ابوالقاسم. (1383) نقد و بررسی دیدگاه امام خمینی در قاعده لاضرر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
-        سبحانی، جعفر. (1423 ق) تهذیب الاصول، تقریر ابحاث سید روح‌الله موسوی خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، 3 جلد.
-        شهید اول، محمد بن مکی.(بی‌تا) القوائد و الفوائد،قم: مکتبة المفید، چاپ اول، 2 جلد.
-        طباطبایی، محمدحسین.(1393ق) تفسیر المیزان، بیروت: انتشارات الاعلمی، چاپ سوم.
-        طبرسی، فضل بن حسن. (1379ق) مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: شرکت المعارف الاسلامیه.
-        عیاشی، محمد بن مسعود. (1380)التفسیر،تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة، چاپ اول، 2 جلد.
-        فاضل تونی، عبدالله بن محمد بشروی.(1412 ق) الوافیه، قم: مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، 1 جلد.
-        فاضل لنکرانی، محمد (1377) سیری کامل در اصول فقه، قم: انتشارات فیضیه، چاپ اول، 16 جلد.
-        فیروز آبادی، محمد بن یعقوب. ( بی تا) القاموس المحیط، بیروت: دار الجیل.
-        فیومی، احمد بن محمد .(1414ق) المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی.قم: دارالهجره.
-        کلینی، محمد بن یعقوب.(1369) اصول کافی، قم: دارالحدیث، چاپ اول، 15 جلد.
-        محقق داماد، مصطفی.(1406 ق) قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ دوازدهم، 4 جلد.
-        مراغی، میرعبدالفتاح.(1418 ق) العناوین، قم: مؤسسه نشر اسلامی، چاپ دوم، 2 جلد.
-        مقدس اردبیلی، احمد بن محمد.  (1375) زبدة البیان فی احکام القرآن، تهران: مکتب مرتضوی، چاپ اول، 1 جلد.
-        مکارم شیرازی، ناصر.  (1379)القواعد الفقهیه، قم: مدرسه  امام علی بن ابیطالب، چاپ پنجم.
-        موسوی بجنوردی، میرزا حسن.(1389 ق) القواعد الفقهیه، نجف : مطبعه الآداب، چاپ اول.
-        میرزای قمی، ابوالقاسم. (1378) قوانین الأصول، تهران: نشر مکتبة العلمیة الاسلامیه، چاپ دوم، 1 جلد.
-        نائینی، محمدحسین. (1373) منیة الطلاب فی حاشیة المکاسب، تهران: مکتبة المحمدیه، چاپ اول، 2 جلد.
-        نراقی، احمد.(1417 ق) عوائدالایام، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، 1 جلد.