بررسی تأثیر عملکرد ستادهای مبارزه با گرانفروشی در تسریع فرآیند سقوط پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

3 استاد مدعو گروه تاریخ، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

4 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

اجرای برنامۀ پنجم عمرانی پهلوی دوم، موجب گردید تا حوزه‌های مختلف اقتصادی با تکان‌های شدیدی مواجه شوند این موضوع در سطح بازار با گرانی کالاها و مایحتاج مردم همراه شد؛ حکومت به‌منظور کنترل اوضاع سیاست‌های نظارتی و حمایتی را اجرا نمود. یکی از این سیاست‌ها شکل‌گیری و فعالیت ستادهای مبارزه با گران‌فروشی بود. نتیجه منفی عملکرد، این ستادها و آثار مترتب بر آن موجب گردید تا زمینۀ تقابل بیش‌ازپیش حکومت با بازاریان فراهم گردد؛ به‌نحوی‌که می توان این مدعای مهم را مطرح کرد که اجرای طرح مبارزه با گران‌فروشی و نارضایتی و تقابل میان اصناف و حکومت به‌عنوان یک عامل پیش برنده زمینه‌ تسریع فرآیند سقوط حکومت پهلوی را فراهم نمود. به‌منظور اثبات این مدعا تلاش گردید با شیوه تبیینی و توصیفی بر اساس اسناد و منابع ضمن بررسی علل و عوامل شکل‌گیری ستادهای مبارزه با گران‌فروشی به نقش آن‌ها در توسعۀ نارضایتی اصناف از حکومت پهلوی پرداخته شود. به همین دلیل ابتدا رابطۀ دولت و بازار و تحولات آن موردتوجه قرار گرفت سپس ضمن بررسی روند تحولات اقتصادی ایران آثار و نتایج آن بر اقتصاد بازار به‌عنوان زمینه‌های اصلی موضوع موردتوجه و بررسی قرارگرفته است.

کلیدواژه‌ها


- آبراهامیان، یرواند. (1389) ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ احمد گل‌محمدی، محمدابراهیم ختامی، تهران: نشر نی.
- اسکاچ پل، تدا. (1376) دولتها و انقلابهای اجتماعی، ترجمۀ سید مجید روئین‌تن، تهران: سروش.
- اشرف، احمد. (1374) «نظام صنفی، جامعۀ مدنی و دموکراسی در ایران»، ماهنامه گفتگو،شمارۀ 53.
- اشرف، احمد و علی بنو عزیزی. (1388) طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران، ترجمۀ سهیلا ترابی فارسانی، تهران: نشر نیلوفر، چاپ سوم.
- بادامچیان، اسدالله و علی بنایی. (1362) هیئتهای مؤتلفه اسلامی، تهران: انتشارات اوج.
- بانک مرکزی. (1357-1353) سالنامه آماری.
- پارسا، میثاق. (1385) «سرچشمه‌های اجتماعی انقلاب ایران»، ترجمه: جواد افشار کهن، جامعهشناسی ایران، سال هفتم.
 پارسونز، آنتونی. (1390) غرور و سقوط، ترجمۀ سید محمدصادق حسینی عسکرانی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- پرتال اتاق اصناف ایران: http://otaghasnafeiran.ir/history
- پهلوی، محمدرضا. (1377) پاسخ به تاریخ، ترجمۀ حسن ابو ترابیان، تهران: سیمرغ، چاپ ششم.
- پهلوی، محمدرضا. (1355) بهسوی تمدن بزرگ، تهران: مرکز پژوهش و نشر فرهنگ سیاسی دورۀ پهلوی.
- دولتشاهی، مهرانگیز. (2002) جامعه، دولت و جنبش زنان ایران ۱۳571320،ویراستار غلامرضا افخمی، تهران: بنیاد مطالعات ایران.
- رزاقی، ابراهیم. (1370) الگویی برای توسعه اقتصادی ایران، تهران: توسعه.
- رهبری، مهدی. (1383) اقتصاد و انقلاب اسلامی ایران، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، آرشیو روزنامه کیهان، سال 1354.
- سازمان برنامه‌وبودجه. (1357) شاخصهای اقتصادی(گزارش سوم)، تهران.
- شاهدی، مظفر. (1382) حزب رستاخیز: اشتباه بزرگ- آسیبشناسی یک ناکامی بزرگ،تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
- غنی نژاد، موسی. (1395) اقتصاد و دولت در ایران، تهران: اتاق بازرگانی صنایع معادن و کشاورزی ایران، چاپ اول.
- فوران، جان. (1390) مقاومت شکننده ـ تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سالهای پس از انقلاب اسلامی، ترجمۀ احمد تدین، تهران: نشر رسا، چاپ یازدهم.
- کتابی، احمد. (1384) قحطی در ایران، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ دوم.
-لاجوردی، حبیب. (1382) خاطرات عبدالمجید مجیدی، تهران: گام نو، چاپ سوم.
- لیلاز، سعید. (1392) موج دوم، تهران: نیلوفر، چاپ اول.
- مؤسسه اطلاعات. (1395) آرشیو روزنامه اطلاعات،سال‌های 1356 - 1353.
- مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، آرشیو روزنامه آیندگان، سال‌های 1356 - 1353.
- مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی،آرشیو روزنامه رستاخیز، سال‌های 1353-1356.
- مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، (الف 1353) قانون تشکیل وزارت بازرگانی، تهران، شماره پرونده: 2440 روزنامه: 8614، دوره: 23.
- مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، (ب 1353) قانون تأسیس صندوق حمایت از مصرفکننده، تهران، شماره پرونده: 2452، روزنامه: 8630، دوره: 23، چاپ دوم.
- مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی،  (1350) قانون نظام صنفی، تهران، شماره پرونده: 1926، روزنامه: 7712، دوره: 22 .
- مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، (الف 1354)  اساسنامۀ مرکز بررسی قیمتها، تهران، شماره پرونده: 2639 روزنامه: 8914، چاپ هفتم.
- مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، (ب 1354)برنامۀ پنجم عمرانی کشور (تجدیدنظر شده).تهران، شماره پرونده: 2570، روزنامه: 8868، سال:1، شماره چاپ: 1354.
- مطلبی، مسعود. (1386) «واکاوی علل مخالفت بازاریان با حکومت پهلوی»، نشریه زمانه، شمارۀ 57.
- منوچهری راد، رضا، ناصر شمس قارنه. (1392) بیماری هلندی در اقتصاد ایران، تهران: انتشارات دنیای اقتصاد.
- هالیدی،فرد. (1358)دیکتاتوری و توسعه،ترجمۀمحسنیلفانیوعلیطلوعی،تهران: نشر علم، چاپ اول.
Guilain Denoeux. (1993) Urban Unrest in the Middle East: A Comparative Study of InformNetworks in Egypt, Iran, and Lebanon, New York: State University of New York Press.
Looney, R.E. (1982) Economic Origins of the Iranian Revolution, New York: pergamon press.
Mazaheri, Nimah. (2006) State repression in the Iranian bazaar, 1975–1977: The anti-profiteering campaign and an impending revolution», Iranian Studies, volume 39, number 3, September, pp: 401-414.
Pesaran, M. H. (1985) »Economic Development and Revolutionary Upheavals in Iran«in Haleh Afshar (ed), Iran, Revolution in Turmoi, l The Macmillan press LTD.
Parsa, Misagh. (1985) «Economic Development and politicial Transformation: A Comparative Analysis of the United States, Russia, Nicaragoa and Iran«,Theory and society.