قاعده «الذاتی لایعلل» از دیدگاه امام خمینی (ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم، قم، ایران.

چکیده

یکی از قواعد مهم فلسفی، قاعده «الذاتی لایعلل» است که خود برآمده از سه قاعده فلسفی است. این مقاله می‌کوشد با نگاهی به مفهوم لغوی و اصطلاحی واژۀ ذاتی، تحلیل دقیق امام خمینی را درباره این قاعده بررسی کند. به‌خصوص آنکه در نظر امام خمینی «ذاتیِ بی‌نیاز از علت» که محور این قاعده است، ذاتی باب برهان است که در مقابل عرضی جای دارد. در حقیقت، امام بر این باور است که «ذاتیِ بی‌نیاز از علت»، حقیقتی است که انفکاک آن از ذات ممکن نیست؛ اعم از اینکه داخل در ذات باشد (ذاتی باب ایساغوجی) یا خارج ملازم آن. ایشان در ادامه به علت بی‌نیازی ذاتی از علت یا به عبارتی، علت عدم معللیت ذاتی در باب برهان می‌پردازد که توجه به دقت نظر ایشان در این باب در جای خود راهگشای بسیاری مسائل فلسفی، کلامی و... است. امام خمینی بر این نکته اشاره نموده‌اند که با توجه به اینکه حمل ذاتیات و لوازم ذات بر ذات ضروری است و نیز با توجه به اینکه هر محمولی که به صورت ضروری بر موضوع خود حمل شود، از علت بی‌نیاز است، ذاتیات و لوازم ذات به هیچ علتی نیاز نداشته و ازاین‌رو، سؤال از علت آن بی‌معنی خواهد بود.
 

کلیدواژه‌ها


- ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (1380) قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات.
- ابن سینا، حسین بن عبد الله. (1376) الإلهیات من کتاب الشفاء، تحقیق حسن زاده آملی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
- ابن سینا، حسین بن عبد الله. (1379) النجاة، تصحیح محمد تقی دانش پژوه، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- اردبیلی، سید عبدالغنی. (1381) تقریرات فلسفه امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
 - امام خمینی، سید روح الله. (1379) الطلب و الارادة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى‏، چاپ اول.
- امام خمینی، سید روح الله. (1427 ق) انوار الهدایة فى التعلیقة على الکفایة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ سوم.
- بهمنیار بن مرزبان. (1375) التحصیل، تصحیح مرتضی مطهری، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- تقوی اشتهاردی، حسین. (1427 ق) تنقیح الاصول (تقریرات درس اصول امام خمینی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ سوم.
- جرجانى، سید شریف على بن محمد. (1370) کتاب التعریفات، تهران: ناصر خسرو، چاپ چهارم.
- سبحانی، شیخ جعفر. (1418 ق) لب الاثر فی الجبر و القدر، (تقریرات درس امام خمینی)، قم: مؤسسة الامام الصادق (ع)، چاپ اول.
- سبزواری، هادی بن مهدی. (1369) شرح المنظومة (تعلیقه و شرح آیت الله حسن زاده آملی)، تحقیق مسعود طالبی، تهران: نشر ناب.
- علامه حلی، حسن بن یوسف. (1371) ‌ الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید، قم: انتشارات بیدار، چاپ پنجم‌.
- فاضل لنکرانی، محمد. (1420 ق) معتمد الاصول (تقریرات درس اصول فقه امام خمینی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى‏، چاپ اول.
- فخر رازی، محمدبن عمر. (1373) شرح عیون الحکمة، قم: مؤسسة الصادق (ع)، چاپ اول.
- فیومى، احمد بن محمد مقرى. (بی‌تا) المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: منشورات دار الرضی، چاپ اول.
- قشیرى، ابوالقاسم عبد الکریم. (1389 ق) اربع رسائل فى التصوف، بغداد: مطبعة المجمع العلمى العراقى، چاپ اول.
- مصطفوی، حسن. (1368) التحقیق ‌فی‌ کلمات‌ القرآن‌ الکریم، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (اسوه)، چاپ اول.