امام خمینی و رویکردهای سه‌گانه به مسائل پیرامون مرگ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری عرفان اسلامی، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)

2 استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های بشر از آغاز تاکنون اندیشیدن پیرامون مرگ است. اهمیت این موضوع به حدی است که بیشتر اندیشمندان در هر زمان و مکانی بدان پرداخته و در مورد آن نظریاتی ارائه داده‌اند. ازآنجاکه نوع نگاه به مرگ برخاسته و متأثر از جهان‌بینی هر فرد است، لذا می‌توان در باب مرگ و مسائل پیرامون آن سه رویکرد را از یکدیگر تفکیک نمود: رویکرد فلسفی, اخلاقی و عرفانی.
در نگاه امام خمینی این سه رویکرد درهم‌تنیده شده، این مقاله تلاش نموده با توصیف و تحلیل آثار ایشان نگرش اختصاصی هر رویکرد را به دست آورده و موردبررسی و تحلیل قرار دهد. در رویکرد فلسفی، نگاه ایشان دنباله‌رو نگاه صدرایی به مسئله مرگ است؛ بنابراین مرگ در امتداد حرکت جوهری نفس و نتیجه کمال آن تفسیر می‌گردد و بر این ‌اساس، نگاه سینوی به مرگ در باب تبیین مرگ و علل آن موردانتقاد قرار می‌گیرد. رویکرد اخلاقی ایشان به مرگ نتایج و پیامدهایی ازجمله عدم وحشت از مرگ، آمادگی برای آن و نگرش مقدمی و غیر غایت‌انگارانه به دنیا دارد. مرگ اختیاری و فنای عارفانه از مهم‌ترین مباحث مرتبط با مرگ است که در رویکرد عرفانی امام مورد توجه قرارگرفته است. در این رویکرد، ایشان مرگ را «خرق حجاب» دانسته که بسته به‌مراتب افراد معانی متفاوتی می‌یابد. ماحصل اینکه گرچه نگاه کلی امام خمینی به پدیده مرگ در راستای نگاه صدرایی قرار دارد؛ ولی استقلال نظر و ذو‌ابعاد بودن شخصیت امام موجب می‌گردد که از منظری فراتر نیز به حقیقت مرگ نگریسته و موشکافانه به تحلیل مسائل پیرامون آن بپردازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1370). الهیات نجات. ترجمه سید یحیی یثربی، تهران: فکر روز.
- ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1400 ق). رساله الشفاء من خوف الموت. قم: انتشارات بیدار.
- ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1362). رسائل شیخ الرئیس بوعلی سینا. قم: انتشارات بیدار.
- ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1406 ق). الشفاء. قم: مکتبه آیۀ الله المرعشی النجفی.
- اردبیلی، سید عبدالغنی (1381). تقریرات فلسفه امام خمینى. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول، 3 جلدی.
- امام خمینى، سید روح‏الله (الف 1378). آداب الصلاة. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ هفتم.
- امام خمینى، سید روح‏الله (ب 1378). جهاد اکبر. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ نهم.
- امام خمینی، سید روح‌الله (ج 1387) معاد از دیدگاه امام خمینی. تبیان، دفتر سی‌ام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
 امام خمینى، سید روح‏الله (1381). سرّ الصلوة (معراج السالکین و صلوة العارفین). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ هفتم.
- امام خمینى، سید روح‏الله (1392). تفسیر سوره حمد. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ سیزدهم.
- امام خمینى، سید روح‏الله (1380). شرح چهل حدیث (اربعین حدیث). قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ بیست و چهارم.
- امام خمینى، سید روح‏الله (1382).  شرح حدیث «جنود عقل و جهل». قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ هفتم.
- امام خمینی، سید روح‌الله (1385). صحیفه امام (دوره 22 جلدی). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم.
 امجدیان، قاسم و دیرباز، عسگر (1393). «نقد دیدگاه صدرالمتألهین در باب مرگ انسان با تکیه بر آرای ابن‌سینا». نشریه علمی معرفت فلسفی، 12(45)، 121-142.
 - حسن‌زاده آملی، حسن (1386). اتحاد عاقل به معقول. قم: بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم).
- رضازاده، سید محسن (1380). مرگ و جاودانگی مقالاتی از هیوم، راسل... افلاطون. تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
- زمانی، کریم (1381). شرح جامع مثنوی معنوی، تهران: نشر اطلاعات.
- سهروردی، شهاب‌الدین (1372). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. ویراستار هانری کربن، تهران: نشر پژوهشگاه.
- شبستری، شیخ محمود (1382). گلشن راز، تهران: نشر طلایه.
-طباطبایی، فاطمه و فقهی نجف‌آبادی، اکرم (1398). مرگ؛ قیامت و امور آخرتی در آثار عرفانی امام خمینی. پژوهشنامه متین، 21(82)، 83-103. dor:20.1001.1.24236462.1398.21.82.5.7 
- عباسی داکانی، پرویز (1376). فرا رفتن از خویش: مقدمه‌ای بر مرگ‌اندیشی در حکمت دوره اسلامی. نامه فلسفه، 1(1)، 131-166.
- فنائی اشکوری، محمد (1385). حرکت جوهری و تجدد امثال؛ تأملات و پرسش‌ها. معرفت فلسفی، 3(4)، 11-43.
- فیض کاشانی، ملا محسن (1393). علم‌الیقین. ترجمه حسین استاد ولی، تهران: انتشارات حکمت.
- کلینی، محمد بن یعقوب (1388). الاصول من الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیه، 15 جلدی.
- لاهیجی، شمس‌الدین محمد (1380). شرح گلشن راز. ویراستار کیوان سمیعی، تهران: انتشارات محمودی.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی (الف 1360). اسرار الآیات. تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی (ب1360). الشواهد الربوبیة فی مناهج السلوکیه. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی (بی‌تا). التعلیقات علی شرح حکمة الاشراق قطب‌الدین شیرازی. قم: انتشارات بیدار.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی (1361). الحکمة العرشیه. تهران: نشر مولی.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی (1410 ق). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی (1378 ق). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. قم: انتشارات مصطفوی.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی (1381). زاد المسافر. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی (1383). المبدأ و المعاد. ویراستار جلال‌الدین آشتیانی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
- مولوی، جلال‌الدین محمد (1371). مثنوی معنوی. ویراستار نیکلسون، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- نسفی، شیخ عزیزالدین (1341). الانسان الکامل. ویراستار ماریژان موله، تهران: انستیتو ایران و فرانسه.