وجوبِ پذیرش مصالحۀ مالی با اولیای دم از سوی محکوم به قصاص نفس با رویکردی به آرای امام خمینی(ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران. (نویسنده مسئول)

2 دانش‌آموخته‌ کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث. دانشگاه تربیت مدرس، تهران. ایران.

چکیده

وجوب حفظ جان و حرمت خودکشی – چه به‌صورت فعل یا ترک فعل از ضروریات دین است و آیات و روایات متعدی بر آن دلالت دارند؛ درعین‌حال، در شمول حکم یادشده نسبت به برخی مصادیق اختلاف‌نظر است؛ ازجمله، در مواردی که اولیای­‌دم حاضرند در قبال گرفتن وجه از قصاص صرف‌نظر نمایند، وجوب پذیرش این پیشنهاد از سوی محکوم به قصاص موردتردید است؛ البته مشروط به آنکه پرداخت وجه برای محکوم به قصاص مقدور باشد. امام خمینی وجوب این مسئله بر محکوم به قصاص را نپذیرفته‌­اند. در این نوشتار، ادلۀ موافقان و مخالفان با رویکرد به مبانی نظر امام خمینی موردنقد و بررسی قرار می­‌گیرد؛ این ادله طیف فراوانی از آیات، روایات، ادلۀ عقلیه، استناد به توالی فاسد و... در خود دارد. حاصل آنکه ادلۀ باورمندان به عدم وجوب، پذیرفتنی‌­تر می­‌نماید؛ اما با توجه به برخی قواعد و اصول، احتیاط در مسئلۀ یاد شده نیکوست و از این طرق می­‌توان میان نظرات موافق و مخالف، راه میانه­‌ای برگزید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • آقایی، مجید (1400). واکاوی انسان‌شناسی جنایی از منظر بزه ‌دیده شناسی اولیه درکیفر قصاص با تکیه ‌بر اندیشه‌های امام خمینی(س). پژوهشنامه متین، 23(91)، 1-27.

 10.22034/MATIN.2021.165349.1341doi:

dor: 20.1001.1.24236462.1400.23.91.1.5

- اسکافى، محمد بن جنید (1416 ق). مجموعه فتاوى ابن جنید، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

- امام خمینى، سید روح‏الله (الف 1420 ق). الرسائل العشرة. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.

- امام خمینى، سید روح‏الله (ب 1420 ق). معتمد الأصول. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.

- امام خمینى، سید روح‏الله (1415 ق). المکاسب المحرمة. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.

- امام خمینى، سید روح‏الله (1385). ترجمه تحریر الوسیله. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.

- تبریزى، جواد (1426 ق). تنقیح مبانی الأحکام - کتاب القصاص. قم: دار الصدیقة الشهیدة سلام‌الله علیها، چاپ دوم.

- ترحینی عاملى، محمد حسن (1427 ق). الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة. قم: دار الفقه للطباعة و النشر، چاپ چهارم.

- جزائرى، سید نعمة الله (1408 ق). کشف الأسرار فی شرح الاستبصار. قم: مؤسسة دار الکتاب.

- حسینی عاملى، سید جواد (بی­تا). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة (طبع القدیمة). لبنان: دار إحیاء التراث العربی.

- حمیدی، محمدرضا و حاجیان فروشانی، زهره (1401). بازنگری در ادلّه فقهیِ وجوب تقدّم جان خود بر جان دیگری و کارکرد تربیتی آن. فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 14(26)، 93-120.

https://doi.org/10.22075/feqh.2021.21930.2665

- حیدرى، علی‌نقی (1412 ق). اصول الاستنباط. قم: اداره حوزه علمیه.

- رسولی، ساجده؛ عیوضی، حمید و رنجبر، رضا (1400). بنای عقلا و جایگاه آن در آثار فقهی سید حسن بجنوردی و امام خمینی (ره). پژوهشنامه متین، 23(93)، 29-48. doi:10.22034/MATIN.2022.193779.1460

dor: 20.1001.1.24236462.1400.23.93.2.0

- سبزوارى، سید عبد الأعلى (1413 ق). مهذّب الأحکام. قم: مؤسسه المنار، چاپ چهارم.

- شوشترى، محمدتقی (1406 ق). النجعة فی شرح اللمعة. تهران: کتاب‌فروشی صدوق.

- شهید ثانى، زین‌الدین بن علی (1410 ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّى - کلانتر). قم: کتاب‌فروشی داورى.

- شیخ صدوق، محمد بن على (1413 ق). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

- شیخ طوسى، محمد بن حسن (1390 ق). الاستبصار فیما اختلف من الأخبار. تهران: دار الکتب الإسلامیة، 4 جلدی.

- صیمرى، مفلح بن حسن (1408 ق). تلخیص الخلاف و خلاصة الاختلاف - منتخب الخلاف. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى.

- علامه حلی، حسن بن یوسف (1413 ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 3 جلدی.

- فاضل لنکرانى، محمد (1421 ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة – القصاص. قم: مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم‌السلام.

- فاضل مقداد، جمال‌الدین مقداد بن عبداللّه السّیورى الحلّى (1404 ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى.

- فاضل مقداد، جمال‌الدین مقداد بن عبداللّه السّیورى الحلّى (1425‍ ق). کنز العرفان فی فقه القرآن. قم: انتشارات مرتضوى.

- فخرالمحققین حلی، محمد بن حسن بن یوسف (1387 ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.

- فقعانى، على (1418 ق). الدر المنضود فی معرفة صیغ النیات و الإیقاعات و العقود. قم: مکتبة إمام العصر (عج) العلمیة.

- کلینى، محمد (1429 ق). الکافی. قم: دار الحدیث للطباعة و النشر.

- محقق داماد، سید مصطفی (1387). «خودکشی از منظر حکمت عملی، فلسفه اخلاق و فقه اسلامی». فصلنامه اخلاق پزشکی، 2(4)، 13-44. https://doi.org/10.22037/mej.v2i4.12157

- محقق کرکی، على بن حسین (1414 ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، چاپ دوم.

- مرعشى نجفى، سید شهاب‌الدین (1415 ق). القصاص على ضوء القرآن و السنة. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى قدس سره.

- مقدس اردبیلى، احمد بن محمد (1403 ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

- نجفى، محمدحسن (1404 ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.

- نوری، حمیدرضا (1394). بررسی آیات قصاص و وجوه حیات‌بخشی آن در قرآن کریم. نشریه مطالعات تفسیری، 6(21)، 7-28.