جمهوریت و الزامات شکلی و محتوایی آن در نظام جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق اسلامی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)

2 دکترای حقوق عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران.

چکیده

الگوی سیاسی مدنظر امام خمینی، رویکرد نسبتاً جدیدی در قلمرو «حکومت اسلامی» به شمار می‌رود. ایشان، حکومت مدنظر خود را به‌منزله «نوع» ی معرفی کرده که جمهوریت، «جنس» آن و اسلامیت، «فصل ممیز» آن از سایر جمهوری‌هاست. وقتی جمهوریت جزء ذات یک نظام سیاسی باشد باید انتظار داشت تا پیامدهای آن در تمام شئون پدیدار شود. بااین‌حال، در ادبیات سیاسی و حقوقی نمی‌توان به‌صورت دقیق، به تعریفی نظام‌مند از جمهوریت دست‌یافت. عدم وجود این تعریف موجب تعارض‌­ها و مناقشه‌­های مختلف در سطوح تصمیم‌گیری و اجرایی از جانبی و گفتمان‌های حاکم بر این امور، از جانب دیگر شده است. ازاین‌رو پژوهش موجود با روش تحلیلی-توصیفی و با توجه به قانون اساسی و سخنان امام خمینی در زمان معرفی ساختار مدنظرشان، در پی یافتن تعریفی از جمهوریت در نظام سیاسی جمهوری اسلامی و بررسی تأثیرات نظری و عملی آن است. برابر یافته‌های این مقاله، الگوی ارائه‌شده در جمهوری اسلامی ایران، ناظر بر ساختار شکلی و ماهوی جمهوریت است و در چهارچوب «کلان الگوی مدرن» قرار می‌گیرد؛ بنابراین مسئولان جمهوری اسلامی موظفند برای جلوگیری از دگردیسی و تغییر ماهیت، الزامات این امر را در تمام شئون لحاظ کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


     آشوری، داریوش (1378). دانشنامه سیاسی. تهران: نشر مروارید.
-  امام خمینی، سید روح‌الله (1385). صحیفه امام خمینی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم.
-  بایرناس، جان (1385). تاریخ جامع ادیان. ترجمه علی‌اصغر حکمت، تهران: شرکت چاپ و نشر علمی و فرهنگی کتیبه.
-  بلوم، ویلیام تی (1373). نظریههای نظام سیاسی: کلاسیکهای اندیشه سیاسی و تحلیل سیاسی نوین. ترجمه احمد تدین، تهران: انتشارات آران.
-  بهشتی، سید محمدحسین (1380). بازشناسی یک اندیشه (مجموعه سخنرانیها و یادمان آیتالله دکتر بهشتی). اصفهان: نشر بقعه.
-  پازارگاد، بهاءالدین (1359). تاریخ فلسفه سیاسی. تهران: زوار.
-  جوان آراسته، حسین (1385). جمهوریت و اسلامیت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه حکومت اسلامی، 11(39)، 96- 117.
 http://www.rcipt.ir/pdfmagazines/039/039.pdf
-  دهخدا، علی‌اکبر (1373). لغتنامه دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-  سبحانی، اسرافیل و آیتی، سید محمدرضا (1401). صلاحیت کارگزاران: شرایط، مرجع، دیدگاه‌ها و ادله با نگاهی به آرای امام خمینی. پژوهشنامه متین، 24 (96)، 57-85.
doi: 10.22034/MATIN.2021.201864.1509
dor: 20.1001.1.24236462.1401.24.96.2.3
-  شکوری، ابوالفضل و صالحی، جواد. (1382). جایگاه گفتمان جمهوریت در اندیشه سیاسی امام خمینی و تأویل‌های مترتب آن. علوم انسانی الزهرا، 13(46-47)، 185-240.  SID. https://sid.ir/paper/13927/fa
-  صانعی، یوسف (1397). رویکردی به حقوق زنان. قم: مؤسسه فرهنگی فقه‌الثقلین.
-  عباسی، بیژن (1395). حقوق اساسی تطبیقی. تهران: نشر دادگستر.
-  عطایی، عبدالله و علی‌محمدی، سجاد (1397). بررسی عوامل مؤثر در همگرایی مردم با نظام در اندیشه امام خمینی. پژوهشنامه متین، 20(80)، 69-93.
 dor: 20.1001.1.24236462.1397.20.80.5.6
-  فاستر، مایکل (1370). خداوندان اندیشه سیاسی. ترجمه محمد شیخ‌الاسلامی، تهران: امیرکبیر.
-  فتحی، امیرحسین (1386). از ولایت‌فقیه تا جمهوری اسلامی. مطالعات انقلاب اسلامی، 3 (9 و 10)، 235-252. magiran.com/p827681
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال 1358 و اصلاحات 1368.
-  کلوسکو، جرج (1396). تاریخ فلسفه سیاسی. ترجمه خشایار دیهیمی، تهران: نشر نی.
-  لیپست، سیمور مارتین (1383). دایرةالمعارف دموکراسی. ترجمه کامران فانی و نورالله مرادی، تهران: انتشارات وزارت خارجه.
مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، 1364، ج 1.
-  مطهری، مرتضی (1368). پیرامون انقلاب اسلامی. تهران: انتشارات صدرا.
-  مقیمی، غلام حسن (1378). درآمدی بر مفهوم جمهوری. مجله علوم سیاسی، دانشگاه باقرالعلوم، 1(4)، 158-190. http://psq.bou.ac.ir/article_8607.html
-  منتظری، حسینعلی (1396). مبانی مردمسالاری در اسلام. ترجمه و تفسیر بهرام شجاعی، قم: سرایی.
-  نوبهار، رحیم (1400). برابری دیه زن و مرد در آموزههای اسلامی. تهران: طرح نو.
نوبهار، رحیم (1394). جستاری در تقسیم‌بندی باب‌های فقهی و پیامد‌های روش‌شناختی آن. فصلنامه راهبرد، 24(3)، پیاپی 76، 79-105.
 dor: 20.1001.1.10283102.1394.24.3.4.1
-  ورعی، سید جواد (1385). جمهوریت و اسلامیت از دیدگاه امام خمینی و قانون اساسی. فصلنامه حکومت اسلامی، 11(39)، 62- 95. http://www.rcipt.ir/pdfmagazines/039/039.pdf
 
 
-  Abbasi, B. (2016). Comparative Constitutional Law. Tehran: Dadgostar Publications. [In Persian]
-  Ashuri, D. (1999). Political Encyclopedia. Tehran: Morvarid Publication. [In Persian]
-  Ataei, A. & Ali Mohammadi, S. (2018). A Study of the Factors behind the coalition between society and the Islamic Regime in Imam Khomeini’s Thoughts. Matin Research Journal,  20(80), 69-93.
dor: 20.1001.1.24236462.1397.20.80.5.6
-  Bartlett, K. (2005). A Short History of The Italian Renaissance. Volume II, Toronto: University of Toronto press.
-  Beheshti, S. M. H. (2010). Collection of lectures. Isfahan: Baqeh Publications. [In Persian]
-  Boyer Noss,‍ J. (2006). Comprehensive History of Religions. translator: Ali Asghar Hekmat, Tehran: Katiba Scientific and Cultural Publication Company. [In Persian]
-  Bloom, W. T. (1994). Theories of the Political System: Classics of Political Thought and Modern Political Analysis. translated by Ahmad Tadayon, Tehran: Aran Publications. [In Persian]
-  Dehkhoda, A. A. (1994). Dehkhoda Dictionary. Tehran:Tehran University Press. [In Persian]
-  Detailed Report of the Deliberations of the Parliament of the final Review of the Constitution of the Islamic Republic of Iran, (1985), volume 1. [In Persian]
-  Fathi, A. H. (2007). from Wilayat Faqih to Islamic Republic. Research Quarterly of Islamic Revolution Studies, 9(10), 235-252. magiran.com/p827681
-  Foster, M. (1991). Gods of political thought. translated by Mohammad Sheikhul Islami, Tehran: Amir Kabir. [In Persian]
-  Geyl, P. (2001). History of the Dutch-Speaking Peoples. Bristol: Phoenix Press.
- Javan Arasteh, H. (2006). Republic and Islamism in the Constitution of the Islamic Republic of Iran. Islamic Government Quarterly Journal,11 (39), 96-117 http://www.rcipt.ir/pdfmagazines/039/039.pdf
- Khomeini, S. R. (2006). Collection of Imam works. Tehran: Imam Khomeini Education and Research Institute’s Publications. [In Persian]
-  Klosko, G. (2017). History of Political Philosophy (3rd volume). translated by Khashayar Deyhimi, Tehran: Ney Publishing. [In Persian]
-  Laclau, E. (1990). New Reflections on the Revolution of our Time. Londan: Verso Books.
-  Lipsett, S. M. (2004). Encyclopedia of Democracy. translated by Kamran Fani, Nurullah Moradi, Tehran: Ministry of Foreign Affairs Publications. [In Persian]
-  Moghimi, Gh. H. (1999). An Introduction to the Concept of Republic. Journal of Political Science, Baqirul Uloom University, 1(4), 158-190. http://psq.bou.ac.ir/article_8607.html
-  Montazeri, H. A. (2017). Fundamentals of Democracy in Islam. translation and interpretation: Bahram Shujaei, Qom: Saraei. [In Persian]
-  Motahari, M. (1989). On the Islamic Revolution. Tehran: Sadra Publication. [In Persian]
-  Nobahar, R. (2015). An Enquiry on the Classifictaion of Chapters of Fiqh and its Methodological Consequences. Strategy Quarterly, 24(3) 76, 79-105. dor: 20.1001.1.10283102.1394.24.3.4.1
-  Nobahar, R. (2021). Equality of Diya of Man and Woman in Islamic Teachings. Tehran: Tarh-e Now Publication. [In Persian]
-  Pangle, Th. (1988). The Spirit of Modern Republicanism. Chicago: University of Chicago Press.
-  Pazargad, B. (1980). History of Political Philosophy. Tehran: Zovar. [In Persian]
-  Rahe, P. A. (2008). Against Throne and Altar: Machiavelli and Political Theory under the English Republic. Cambridge: Cambridge University Press.
-  Saddington, D.B. (2011). Classes: the Evolution of the Roman Imperial Fleets. in Paul Erdkamp (ed), A Companion to the Roman Army, Malden, Oxford: UPO.
-  Sanei, Y. (2018). A view on women’s rights. Qom: Feqh al-Saghaleen Cultural Institute. [In Persian]
-  Shakuri, A. & Salehi, J. (2003). The Position of Republic Discourse in Imam Khomeini’s Political Thought and Related Interpretations. Al-Zahra University Journal of Humanities, 13(46-47), 185-240. SID. https://sid.ir/paper/13927/fa
-  Sobhani, E. & Ayati, S. M. R. (2022). Competency of Agents: Qualifications. Authority, Views and Arguments with a view on Imam Khomeini’s ideas. Matin Research Journal, 24(96), 57-85.
doi:10.22034/MATIN.2021.201864.1509
dor: 20.1001.1.24236462.1401.24.96.2.3
-  The Constitution of the Islamic Republic of Iran, Approved in 1979 and its amendments in 1989. [In Persian]
-  Van Veen, H. Th. (2013). Cosimo I De’ Medici and His Self-Representation in Florentine Art and Culture. Cambridge University Press.
- Warai, S. J. (2006). Republic and Islam from the perspective of Imam Khomeini and the Constitution. Islamic Government Quarterly Journal, 11 (39), 62-95. http://www.rcipt.ir/pdfmagazines/039/039.pdf
-  Wilson, N. G. (2006). Encyclopedia of Ancient Greece. NewYork: rutledge.