حق فرزندآوری زوجین از دیدگاه فقها با تأکید بر آرای امام خمینی (ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه و مبانی حقوق و اندیشه‌های امام خمینی، پژوهشکده امام‌خمینی (س) و انقلاب اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

فرزندآوری از کنش‌های طبیعی بشر و غیر محدود به زمان یا مکان یا افراد خاص است و به دلایل گوناگون در متون مرتبط معمولاً از آن به «حق فرزند آوری» تعبیر می‌شود؛ لکن اولاً قراین بر تکلیف‌انگاری آن در لسان شارع شاذ نیست و تشخیص ماهیت «زادآوری» را که مسکوت قانون‌گذار است دچار چالش می‌کند و ثانیاً با فرض در زمرۀ حقوق بودن، حدودوثغور آن، میزان اختیار افراد در بهره‌مندی یا وانهادن آن، تعارض ارادۀ زوجین و غیره منقّح نشده است. این تحقیق با روش توصیفی - ‌تحلیلی و با در نظر داشتن احتمال دوگانگی ماهیت «فرزند آوری»، به بررسی وضعیت هریک از زوجین به‌صورت مستقل، از حیث دارا بودن این حق، طولی یا عرضی ‌بودن ارادۀ آن دو و وضعیت ناشی از تعارض ارادۀ ایشان در فرزندآوری در نگاه فقها و لسان ادلۀ شرعی می‌پردازد. مطابق یافته‌های این تحقیق، علی‌رغم تصریح برخی فقها به حق زن در استیلاد، عدم التزام ایشان به لوازم آن و ترجیح ارادۀ زوج در فرض تعارض، اثبات در زمرۀ «حقوق زن» بودنِ فرزندآوری را مشکل می‌نماید. ظاهر عبارات متون دینی نیز در فرض اثبات چنین حقی برای زن، آن را در طول حق فرزندآوری مرد قرار می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


    -  آخوند خراسانی، سید محمدکاظم (۱۴۰۶ ق). حاشیةالمکاسب. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
-  ابن‌ادریس، محمد بن منصور (۱۴۱۰ ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، ۳ جلدی.
-  ابن‌حمزه، محمد بن علی (۱۴۰۸ ق). الوسیلة الی نیل الفضیلة. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى.
-  ابن‌زهره، حمزة بن علی (۱۴۱۵ ق). غنیةالنزوع إلى علمیالأصول و الفروع. قم: مؤسسه امام صادق علیه‌السلام.
-  ابن‌سعید، یحیى بن احمد (۱۴۰۵ ق). الجامع للشرائع. قم: مؤسسة سیدالشهداء العلمیة.
-  ابن‌براج طرابلسى، قاضى عبدالعزیز‌ (۱۴۰۶ ق). المهذب. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، ۲ جلدی.
-  ابن‌قیم جوزیه، محمد بن‌ ابی‌‌بکر (۱۴۱۵ ق). زادالمعاد فی هدی خیر العباد. بیروت: مؤسسة الرسالة، کویت: مکتبة المنار الإسلامیة، ۵ جلدی.
-  اصفهانی کمپانی، محمدحسین (۱۴۱۸ ق). حاشیة المکاسب. قم: انوار الهدی، ۵ جلدی.
-  امام خمینی، سید روح‌الله (1379). تحریرالوسیله. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
-  امام خمینی، سید روح‌الله (۱۳۹۲). استفتائات امام خمینی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۰ جلدی.
-  امام خمینی، سید روح‌الله (۱۴۲۱ ق). کتابالبیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۵ جلدی.
-  تبریزی، جواد (بی‌تا). استفتائات جدید. قم: بی‌نا.
-  جمل، احمد محمد عبدالعظیم (۱۴۳۰ ق). أمنالأمة من منظور مقاصدالشریعة. مصر: دارالسلام.
-  حسینی مراغه‌ای، سیدمیرعبدالفتاح بن علی (۱۴۱۷ ق). العناوینالفقهیة. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، ۲ جلدی.
-  خویی، سید ابوالقاسم (۱۴۱۲ ق). مصباح الفقاهة فی المعاملات. تقریر محمدعلی توحیدی، بیروت: بی‌نا، ۷ جلدی.
-  دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۷۳). لغتنامه دهخدا. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۴ جلدی.
-  راسخ، محمد (۱۳۸۱). حق و مصلحت. تهران: طرح نو.
-  راسخ، محمد، خداپرست، امیرحسین (۱۳۹۳). حق بر باروری؟ مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی،7(2)، 35-27.  http://ijme.tums.ac.ir/article-1-5333-fa.html
-  راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۲ ق). مفردات الفاظ القرآن. بیروت: دارالعلم.
-  رضوی، محمدحسن (۱۴۳۱ ق). فقهالطب. تقریر ابحاث محمد السند، قم: فدک.
-  زرقاء، مصطفی احمد (۱۳۴۷). الفقهالاسلامی فی ثوبهالجدید. دمشق: دارالفکر زرقاء.
-  سید مرتضی، علی بن حسین (۱۴۱۵ ق). الانتصار فی انفرادات الإمامیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
-  سیفی، غلامعلی (۱۳۸۹). آزادی اراده و سلب توانایی باروری. فصلنامه باروری و ناباروری، 11(4)،303-295. https://www.jri.ir/documents/fullpaper/fa/442.pdf
-  شبیری زنجانی، سید موسی (۱۴۱۹ ق). کتاب نکاح. قم: مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز، ۲۵ جلدی.
-  شریفی، شهرآشوب، علی ناظمی و مهرداد هاشمی (۱۳۸۵). شبیهسازی انسان. تهران: آییژ.
-  شهید ثانی، زین‌‌الدین بن‌ علی (۱۴۱۳ ق). مسالکالأفهام إلى تنقیح شرائعالإسلام. قم: مؤسسة المعارف‌الإسلامیة‌، ۱۵ جلدی.
-  شیخ صدوق، محمد بن علی بن حسین بن ‌بابویه‌(۱۴۱۳ ق). من لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى، ۴ جلدی.
-  شیخ طوسی، محمد بن حسن (۱۳۸۷). المبسوط فی فقهالامامیه. تهران: المکتبة‌المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، ۸ جلدی.
-  شیخ طوسی، محمد بن حسن (۱۴۰۰). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى. بیروت: دارالکتاب‌العربی.
-  شیخ طوسی، محمد بن حسن (الف ۱۴۰۷). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامى، ۶ جلدی.
-  شیخ طوسی، محمد بن حسن (ب ۱۴۰۷). تهذیب الاحکام. تهران: دارالکتب الإسلامیة، ۱۰ جلدی.
-  شیخ مفید، محمد بن محمد بن‌ نعمان بغدادى (۱۴۱۳ ق). المقنعه. قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید.
-  صانعی، یوسف (۱۳۸۷). استفتائات پزشکی. قم: میثم تمّار.
-  طاهری، حبیب‌الله (۱۴۱۸ ق). حقوق مدنی. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
-  طباطبایی حائری، علی‌ بن‌ محمدعلی‌ بن‌ ابی‌المعالی (بی‌تا). ریاضالمسائل. قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام.
-  طباطبایی، محمدحسین (۱۴۱۷ ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامى، ۲۰ جلدی.
-  طریحی، فخرالدین (۱۴۱۶ ق). مجمعالبحرین. تهران: کتابفروشی مرتضوی، ۶ جلدی.
-  عالم، یوسف حامد (۱۴۱۵ ق). المقاصد العامة للشریعة الاسلامیة. ریاض: دارالعالمیه للکتاب الاسلامی.
-  عثیمین، محمد بن صالح (۱۴۲۷ ق). فتاوی نور علی الدرب. عربستان: مؤسسه محمد بن صالح العثیمین.
-  علامه حلی، حسن بن یوسف (۱۴۱۰ ق). إرشادالأذهان إلى أحکامالإیمان. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۲ جلدی.
-  غزالی، ابوحامد محمد بن محمد (۱۴۲۵ ق). احیاء علومالدین. قاهره: دارالآفاق العربیه، ۴ جلدی.
-  فاضل آبى، حسن بن ابی‌طالب (۱۴۱۷ ق). کشفالرموز فی شرح مختصرالنافع. قم: دفتر انتشارات اسلامى، ۲ جلدی.
-  فاضل مقداد، مقداد بن‌ عبدالله حلی سیورى‌(۱۴۰۴ ق). التنقیحالرائع لمختصرالشرائع. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۴ جلدی.
-  فاضل هندی، محمد بن حسن (۱۴۱۶ ق). کشفاللثام و الابهام عن قواعد الاحکام. قم: مؤسسة النشرالاسلامی، ۱۱ جلدی.
-  فخرالمحققین، محمد بن حسن بن یوسف‌ (۱۳۸۷). ایضاحالفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: مؤسسه اسماعیلیان‌، ۴ جلدی.
-  فراء، یحیى بن زیاد (۱۹۸۰). معانىالقرآن. مصر: دارالمصریه للتألیف و الترجمه‏، ۳ جلدی.
-  فراهیدی، خلیل بن احمد (۱۴۱۰ ق). العین. قم: هجرت، ۸ جلدی.
-  قاری سید فاطمی، سیدمحمد، نیکوئی، مجید (1396). حقوق طبیعی و حق طبیعی: تحلیل مفهومی و تکامل تاریخی. فصلنامۀ مطالعات حقوق عمومی، 47(3)، 769-747. https://doi.org/10.22059/jplsq.2017.213929.1330
 dor: 20.1001.1.24238120.1396.47.3.10.4
-  قائنی، محمد، معینی‌فر، محدثه (۱۳۹۳). موجه‌سازی حق تولیدمثل و باروری انسان در قرآن، مجله مطالعات راهبردی زنان، 17(66)،247-195.
  dor:20.1001.1.20082827.1393.17.66.7.0
-  کاتوزیان، ناصر (۱۳۷۷). فلسفه حقوق. تهران: شرکت سهامی انتشار.
-  کلینی، ابوجعفرمحمد بن یعقوب (۱۴۰۷ ق). الکافی. تهران: دارالکتب‌الإسلامیة، ۸ جلدی.
-  مجلسی اول، محمدتقی (۱۴۰۰ ق). یک دوره فقه کامل فارسى، تهران: مؤسسه و انتشارات فراهانى.
-  مجلسی اول، محمدتقی (۱۴۰۶ ق). روضةالمتقین فی شرح منلایحضرهالفقیه. قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانپور، ۱۴ جلدی.
-  مجلسی دوم، محمدباقر (۱۴۰۴ ق). مرآةالعقول فی شرح أخبار آلالرسول. تهران: دارالکتب‌الإسلامیة، ۲۶ جلدی.
-  مجلسی دوم، محمدباقر (۱۴۰۶ ق)، ملاذ الاخیار، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۶ جلدی.
-  محقق حلی، جعفر بن حسن (۱۴۰۸ ق). شرائعالإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان، ۴ جلدی.
-  محقق حلی، جعفر بن حسن (۱۴۱۲ ق). نکتالنهایة. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، ۳ جلدی.
-  محقق داماد، سید مصطفی (۱۳۸۹). شرط فرزندآوری یا عدم آن، فصلنامه فقه پزشکی، 2(2)، 11-24. https://www.sid.ir/paper/195212/fa
-  محقق کرکى، علی بن حسین (۱۴۱۴ ق). جامعالمقاصدفیشرحالقواعد. قم: مؤسسه‌آل‌البیت‌علیهم‌السلام، ۱۳ جلدی.
-  مرتضی زبیدی، محمد (۱۴۱۴ ق). تاجالعروس من جواهرالقاموس. بیروت: دارالفکر.
-  مصطفوی خراسانی، سید جواد (١٩٨٨). الکاشف عن الفاظ نهجالبلاغه فی شروحه. لندن: تیندال.
-  مکارم شیرازی، ناصر (۱۴۲۱ ق). الأمثل فى تفسیر کتاباللهالمنزل. قم: مدرسه امام على بن ابی‌طالب، ۲۰ جلدی.
-  مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى (1426‍ ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهلبیت علیهمالسلام. قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام.
-    مؤمن قمی، محمد (۱۳۸۵). فقه و احکام پزشکی. ترجمۀ محمدمهدی بهراروند، قم: اسلامی.
-  نائینی، محمدحسین (۱۴۱۸ ق). منیةالطالب. قم: اسلامی.
-  نائینی، محمدحسین (١٤١٩ق). اجودالتقریرات. قم: مؤسسه صاحب‌الامر (عج).
-  نجفی، محمدحسن (۱۴۰۴ ق). جواهرالکلام. بیروت: دارإحیاء التراث‌العربی، ۴۳ جلدی.
-  هیئة کبار العلماء بالمملکة العربیة السعودیة (۱۴۳۲ ق). ابحاث هیئة کبار العلماء بالمملکة العربیة السعودیة. ریاض: الریاسة العامة للبحوث العلمیة و الفتاء، الادارة العامة لمراجعة المطبوعات الدینیة، ۴ جلدی.
 
- Akhund Khorasani, S. M. K. (1985). Hashiya Al Makaseb. Tehran: Ministry of Islamic Guidance. [In Arabic]
- Allāma Ḥilli, H. (1989). Irshad al-Azhan to Ahakm al-Iman. Qom: Islamic Publications Office of the Qom Seminary Community of Teachers, First Edition, 2 vols. [In Arabic]
- Alam, Y. H. (1994). The general objectives of Islamic law. Riyadh: Dar Al-Alamiah for Islamic Books. [In Arabic]
- Dehkhoda, A. A. (1994). Dehkhoda dictionary.Tehran: Publishing and Printing Institute of Tehran University, First Edition, 14 vols. [In Persian]
- Esfahani Company, M. H. (1997). The margin of Al-Makasab book. Qom: Anwar Al-Hadi, First Edition, 5 vols. [In Arabic]
- Fazil Abi, H. (1996). Revealing the symbols in Mukhtasar al-Nafi’s explanation (Kashf Alrumuz fi Sharh Mukhtasar Alnafi’). Qom: Islamic Publications Office of the Qom Seminary Community of Teachers, Third edition, 2 vols. [In Arabic]
- Fakhr Ul-Muhaqqiqin, M. (1967). Izdah al-Fawaed fi Sharh al- mushaklat alqawaeid. Qom: Ismailian Institute, First Edition, 4 vols. [In Arabic]
- Fara, Y. (1980). Ma’ani al-Qur’an. Egypt: Dar al-Masriyyah for compilation and translation, First Edition, 3 vols. [In Arabic]
- Farahidi, Kh. (1989). Al-Ain.Qom: Hijrat, Second edition, 8 vols. [In Arabic]
- Fazil Hindi, M. (1995). Kashf al-Latham w Al-Abham an Qawaeid Alahkam. Qom: Al-Nashar al-Islami Institute, First Edition, 11 vols. [In Arabic]
- Fazil Miqdad, M. (1983). Al-Tanghih Al-raeh Lemokhtasar Al-Sharaeh. Qom: Ayelah Marashi Najafi Library Publications, First Edition, 4 vols. [In Arabic]
- First Majlisi, M. T. (1979). A complete course of Persian jurisprudence. Tehran: Farahani Institute and Publications, First Edition. [In Persian]
- First Majlisi, M. T. (1985). Rawdat al-Muttaqin fi Sharh man la yahadrath al-Faqih.Qom: Kushanpur Islamic Cultural Institute, Second edition, 14 vols. [In Arabic]
- Ghazali, A. H. (2004). Reviving the sciences of religion (‘Iihyae Ulum al-Din). Cairo: Dar al-Faq al-Arabiya, 4 vols. [In Arabic]
- Hosseini Maraghei, S.M. A. (1996). Al-Anawin al-Fiqhiyyah. Qom: Islamic Publications Office of the Qom Seminary Society of Teachers, First Edition, 2 vols. [In Arabic]
- Ibn Baraj Trablousi, Q. A. (1985). Al-Muhadhab. Qom: Islamic Publications Office of the Qom Seminary Teachers’ Society, 2 vols. [In Arabic]
- Ibn Hamzah, M. (1987) Al-Wasila ela Nil  Al- Fazilah. Qom: Publications of Ayatollah Murashi Najafi Library, First Edition. [In Arabic]
 - Ibn Idris, M. (1989). Al-Sara’er al-Hawi le Tharir Al-Fatawi. Qom: Islamic Publications Office of Qom Seminary Community of Teachers, Second edition, 3 vols. [In Arabic]
- Ibn Qayyim Jozieh, M. (1994). Zad al-Ma’ad fi hady khayr aleabad. Beirut: Al-Risalah Foundation, Kuwait: Al-Manar Islamic School, Twenty-seventh edition, 5 vols. [In Arabic]
- Ibn Saeed, Y. (1984). Aljamie lilsharayie. Qom: Seyyed al-Shohda Al-Elamiya Institute, First Edition. [In Arabic]
- Ibn Zohre, H.(1994). Ghunyat alnuzwe ‘iilay eilmay al’usul w alfurue. Qom: Imam Sadiq Foundation, peace be upon him. [In Arabic]
- Islamic jurisprudence encyclopedia institute. (2005). Culture of jurisprudence according to the religion of the Ahl al-Bayt. Qom: Islamic jurisprudence encyclopedia institute on the religion of Ahl al-Bayt, peace be upon them, First edition. [In Persian]
- Jamal,  A. (2008). Aman‌al’umat min manzur maqasid alsharyea. Egypt: Dar al-Salam. [In Arabic]
- Khoei, A. (1991). Misbah al-Faqaha fi al-Maamalat. edited by Mohammad Ali Tawhidi, Beirut, 7 vols. [In Arabic]
- Katozian, N. (1998). Philosophy of Law. Tehran: Publishing Company. [In Persian]
- Khomeini, S.R. (2000). Kitab al-Bi’. Tehran: The Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini’s Works. First Edition, 5 vols. [In Arabic]
- Khomeini, S.R. (2001). Tahrir al-Wasila. Tehran: The Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini’s Works [In Arabic]
- Khomeini, S.R. (2012). Esftataat. Tehran: The Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini’s Works, 10 vols. [In Persian]
- Kulayni, M. (1986). Al-Kafi. Tehran: Dar al-Kutb al-Islamiyya, fourth edition, 8 vols. [In Arabic]
- Makarem Shirazi, N. (2000). Al’amthal fi Tafsir Kitab allah Al-Monzal. Qom: Imam Ali Ibn Abi Talib School, First Edition, 20 vols. [In Arabic]
- Mohaghegh Damad, S. M. (2009). The condition of having children or not. Quarterly Journal of Medical Jurisprudence, 2(2), 11-24. https://www.sid.ir/paper/195212/fa
- Momen Qomi, M. (2006). Jurisprudence and medical rules. translated by Mohammad Mehdi Behravand, Qom: Islamic. [In Persian]
- Morteza Zubaidi, M. (1989). Taj al-Arus Men Javaher al-Qamoos. Beirut: Dar al-Fekr. [In Arabic]
- Mostafavi Khorasani, S.J. (1988). Al-Kashif on the words of Nahj al-Balaghah in commentary. London: Tyndale. [In Arabic]
- Mufid, M. (1993). Al-Maqna. Qom: The Millennium Congress of Sheikh Mufid, may God have mercy on him, First Edition. [In Arabic]
- Muhaqqiq al-Hilli, J. (1987). Sharaye al Esalam fi Masayil Alhalal w Alharam.Qom: Ismailian Institute, Second edition, 4 vols. [In Arabic]
- Muhaqqiq al-Hilli, J. (1991). Nuktat alnihaya. Qom: Islamic Publications Office of Qom Seminary Society of Teachers, First Edition, 3 vols. [In Arabic]
- Muhaqqiq Karki, A. (1993). Jami al-Maqasid fi Sharh al-Qawaeid. Qom: Al-Al-Bayt, peace be upon him, Second edition, 13 vols. [In Arabic]
- Naini, M. H. (1997). Maniyat al-Talib. Qom: Islamic. [In Arabic]
- Naini, M. H. (1998). Ajvad al-Taqreirat. Qom: Sahib Al-Amr Institute (AJ). [In Arabic]
- Najafi, M. H. (1983). Javaher al-Kalam. Beirut: Dar Ehiya al-Trath al-Arabi, Seventh edition, 43 vols. [In Arabic]
- Qaini, M., Moinifar, M. (2013). justifying the right of human reproduction and fertility in the Qur’an. Journal of Strategic Studies of Women, 17(66).195-254. dor: 20.1001.1.20082827.1393.17.66.7.0
- Qari Seyed Fatemi, S. M. & Nikouei, M. (2016). Natural Law and Natural Rights: Conceptual Analysis and Historical Evolution. Public Law Studies Quarterly, 47(3). 747-769.  https://doi.org/10.22059/jplsq.2017.213929.1330 dor:20.1001.1.24238120.1396.47.3.10.4
- Raghib Isfahani, H. (1991). Al-Mufradat fi Gharib al-Quran. Beirut: Dar al-Elam, First Edition. [In Arabic]
- Rasekh, M. & KHodaparast A. (2014). Is There A Right to Reproduction? IJMEHM, 7 (2),27-35. http://ijme.tums.ac.ir/article-1-5333-fa.html
- Rasekh, M. (2002). Right and Expediency. Tehran: New Design, First Edition. [In Persian]
-Rzavi, M. H. (2009). Jurisprudence of medicine. Research report by Mohammad al-Sanad, Qom: Fadak. [In Arabic]
- Second Majlisi, M. B. (1983). Mirror of minds in explaining the news of the Prophet’s family (Merat al-Aqool fi Sharh Akhbar Al-Al-Rasoul). Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiyyah, 26 vols. [In Arabic]
- Second Majlisi, M. B. (1985). Molaz Al-Akhyar. Qom: Publications of Ayatollah Marashi-Najafi Library, First Edition, 16 vols. [In Arabic]
- Shahid Thani, Z. (1992). Masalek al-Afham al-Tankih Sharae al-Islam. Qom: Al-Maarif al-Islamiyya Institute, First Edition, 15 vols. [In Arabic]
- Sharifi, Sh., Nazimi, A. & Hashemi, M. (2006). Human Simulation. Tehran: Aizh. [In Persian]
- Shobeiri Zanjani, S. M. (1998). Marriage Book. Qom: Rai Pardaz Research Institute, First Edition, 25 vols. [In Persian]
- Saanei, Y. (2008). Medical Inquiries. Qom: Meysam Tammar, 12th edition. [In Persian]
- Seifi, Gh. A. (2009). Freedom and Deprivation with Fertility. Fertility and Infertility Quarterly, 11) 4), 295-303. https://www.jri.ir/documents/fullpaper/fa/442.pdf
- Seyed Morteza, A. (1994). Al-Intisar fi Infardat al-Amamiyyah. Qom: Islamic Publications Office of the Qom Seminary Society of Teachers, First Edition. [In Arabic]
- Shaykh al-Saduq, M. (1992). Man la yahduruh al-Faqih. Qom: Islamic Publications Office of the Qom Seminary Teachers’ Society, Second edition, 4 vols. [In Arabic]
- Tabatabaei, M. H. (1996). Al-Mizan. Qom: Islamic Publications Office of the Qom Seminary Community of Teachers, Fifth Edition, 20 vols. [In Arabic]
- Tabatabei Haeri, A. (n.d.). Riaz al-Masael. Qom: Al-Al-Bayt Institute, First Edition. [In Arabic]
- Tabrizi, J. (n.d.). Esftataat Jadid. Qom, First Edition. [In Persian]
- Taheri, H. (1997). Civil Law. Qom: Islamic Publications Office of the Qom Seminary Community of Teachers, Second edition. [In Persian]
- The Council of Senior Scholars in the Kingdom of Saudi Arabia. (2010). Research by the Council of Senior Scholars in the Kingdom of Saudi Arabia. Riyadh: General Presidency for Scientific Research and Fatwa, General Administration for Review of Religious Publications, Fourth edition. [In Arabic]
- Toreihi, F. (1995). Bahrain Complex(Majmae albahrayn). Tehran: Mortazavi bookstore, 6 vols. [In Arabic]
- Tousi, M. (1986 a). Al-Khalaf. Qom: Islamic Publications Office of the Qom Seminary Society of Teachers, First Edition, 6 vols. [In Arabic]
- Tousi. M. (1986 b). Tahzeeb al-Ahkam. Tehran: Dar al-Katb al-Islamiyya, Fourth edition, 10 vols. [In Arabic]
- Tousi, M. (1967). Al-Mabusut fi Fiqh al-Imamiyah. Tehran: Al-Maktab Al-Mortazawieh for Revival of Al-Jaafari Antiquities, Third edition, 8 vols. [In Arabic]
- Tusi, M. (1979). Al-Nihaya fi mujarad Alfiqh w alfatawaa. Beirut: Darul Kitab al-Arabi, Second edition. [In Arabic]
- Uthaymin, M. (2006). Fatawy nur ealay aldirbi. Arabia: Mohammad bin Saleh al-Uthaymin Institute. [In Arabic]
-Zarqa, M. A. (1928).Fiqh al-Islami fi Thawba al-Jadid. Damascus: Dar al-Fikr Zarqa. [In Arabic]