پیوند فلسفه و عرفان در جهان اسلام

بی‌شک فلسفه و عرفان اسلامی، که در طول تاریخ خود فراز و نشیبهای بسیاری را پشت سر گذاشته‌اند، متضمن ژرف‌اندیشیها و مزایایی هستند که در فلسفه‌ها و عرفانهایی که در دامن ادیان دیگر پرورش یافته‌اند، یافت نمی‌شود و از این رو شاید نتوان براحتی آنها را نادیده گرفت. فهم فلسفه اسلامی بدون درک اهمیت عرفان اسلامی و تأثیرش بر بسیاری از شخصیتهای اصلی فلسفه اسلامی، از فارابی و ابن سینا گرفته تا چهره‌های دوره معاصر، امکانپذیر نیست. همین‌طور است فهم عرفان اسلامی که رشد و تحول آن تا حد زیادی متأثر از فلسفه اسلامی بوده است. در این نوشتار سید حسین نصر ضمن کاوش در خصوص ربط و نسبت تاریخی فلسفه و عرفان اسلامی، سرنخهایی به دست می‌دهد که با توجه به آنها می‌توان ربط و نسبت این دو شاخه از معرفت را سنجید و وام‌دهیهای آنها را به یکدیگر از هم بازشناخت
خلاصه ماشینی:
"فهم فلسفه اسلامی بدون درک اهمیت عرفان اسلامی و تأثیرش بر بسیاری از شخصیتهای اصلی فلسفه اسلامی، از فارابی و ابن سینا گرفته تا چهره‌های دوره معاصر، امکانپذیر نیست. سهروردی، عارفی که در جوانیش بر فلسفه ابن سینا نیز اشراف داشت، دیدگاه فلسفی جدیدی پدید آورد که مبتنی بر معرفت اشراقی بود و بین تعلیم عقلانی ذهن و تزکیه درونی جمع می‌کرد. خود سهروردی از اهمیت این تلفیق بین معرفت عقلانی و تجربه عرفانی کاملا آگاه بود و عارفان را در کنار فیلسوفان مشاء به عنوان جاعلان مقولات و مراحلی قرار داد که به ظهور مقولات و مراحل «حکیم متأله» که آرمان آموزه اشراقی بود، می‌انجامید. در دوره صفویه با تأسیس مکتب اصفهان در قرن دهم / شانزدهم، ارتباط بین فلسفه و عرفان برای بیشتر فیلسوفان تقریبا به عنوان امری مسلم درآمد و تجربه حق از طریق عمل و تعقل، از بحث فلسفی درباره حضرت حق تقریبا جدایی‌ناپذیر شد؛ و از این رو، ارتباط بین حقیقت‌الوجود و مفهوم الوجود در مابعدالطبیعه اسلامی این دوره، اهمیت فراوان یافت. در هند نیز که فلسفه اسلامی بویژه در طول دوره مغول رو به شکوفایی نهاد، همین ارتباط نزدیک بین عرفان و فلسفه در بین بسیاری از چهره‌های اصلی مشاهده می‌شود. در دوره‌های جدید، تأثیر و نفوذ تفکر غربی بسیاری از افراد را در جهان اسلام هم از تصوف و هم از فلسفه سنتی اسلامی دور کرده است، اما تا حدی که این فلسفه، که ریشه در سنتی به قدمت دوازده قرن دارد، باقی بماند ارتباط بین عرفان و تفکر فلسفی نیز باقی می‌ماند.