مذهب و نوسازی در ایران: مطالعه موردی مواضع امام خمینی (س)

نویسنده در این مقاله از یک سو ضمن بررسی دیدگاههای مختلف درباره «نوسازی» و از سوی دیگر ضمن گونه‌شناسی نگرشهای مختلف به مذهب تشیع در ایران معتقد است که نمی‌توان به طور مطلق از همگونی یا ناهمگونی مذهب و نوسازی سخن گفت؛ بلکه باید به بررسی این موضوع پرداخت که کدام دیدگاه مذهبی با کدام تعریف از نوسازی همگونی بیشتر و یا کمتری دارد. به این منظور در این پژوهش به عنوان یک مورد مطالعاتی خاص به بررسی میزان همگونیها و ناهمگونیهای دیدگاه امام خمینی(س) به مذهب شیعه نسبت به نظریات نوسازی پرداخته شده است. فرضیه این پژوهش این است که نگرش فقهی و اصولی امام خمینی(س) به مذهب شیعه، همگونی و قرابتهای زیادی با نظریات جدید در حوزه نوسازی دارد. نویسنده به منظور اثبات این فرضیه به بررسی مواضع نظری و عملی امام خمینی(س) در دو مقطع قبل و بعد از انقلاب اسلامی پرداخته و مواضع ایشان را در مواجهه با برنامه مدرنیزاسیون پهلوی دوم و همچنین برنامه مدرنیزاسیون بعد از انقلاب مورد بررسی قرار داده است.خلاصه ماشینی:
"(28) در سالهای بعد که این الگو توسط برخی قرائتهای سنتی از مذهب به چالش کشیده شد امام خمینی(س) با استفاده از توانمندیهای بالقوه فقه شیعی موفق شد تا با احیای مفاهیمی همچون «اختیارات مطلقه دولت اسلامی» و «مصلحت اجتماعی به عنوان مهمترین معیار عملی حکومت در دوران غیبت» و «حمایت از نظر کارشناسان در تعیین مصلحت»، آن الگو را تقویت کند که این امر پیامدهای نظری مهمی بر افق فکری مذهبی در ایران و شفاف شدن تمایزات گونه‌های فکری در بین فقهای اصولی شیعه در ایران برجای گذارد و حمایت از روند اصلاحات در کشور را تسریع کرد. تأکید امام خمینی(س) بر اختیارات مطلقه فقیه، که بر اساس قرائتی که در قانون اساسی از آن ارائه شد به معنای اختیارات مطلقه حکومت می‌باشد،(29) موجب افزایش اقتدار حاکمیت گردید و اگر آن را با عنصر دیگر مورد تأکید امام یعنی «مصلحت اجتماعی به عنوان مهمترین معیار عمل حکومت در دوران غیبت» مورد توجه قرار دهیم به معنای حمایت از ایجاد دولتی مقتدر است که بر اساس مصالح عمومی و عقلانی به رتق و فتق امور می‌پردازد که این امر در حقیقت نوعی «مرکزسازی» و یا میل به تمرکز قدرت سیاسی اقتصادی (Statism) است که در آغاز شکل‌گیری دولت مدرن ظاهر می‌شود و توسط بسیاری از نظریه‌پردازان به عنوان اولین گام نوسازی سیاسی محسوب شده و می‌تواند زمینه ایجاد «دولت ـ ملت» (Nation - State)را در کشور فراهم آورد و روند نوسازی را شکل دهد."