مدیرگروه اندیشه سیاسی در اسلام پژوهشکده امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی
چکیده
آنچه در این مقاله مورد توجه قرار گرفته است تعریف و بیان چیستی دین و عقل، جایگاه و اساس دین و عقل با توجه به سخنان امام علی علیه‌السلام در موارد گوناگون. همچنین کاربرد و کارایی آن دو در نظام زندگی و رابطه عقل و دین، کیفیت و چگونگی آن در فهم مسائل دینی و در کشف عامل احکام الهی، استحکام بخشیدن به مبانی دینی از یک طرف و اصلاح و پالایش احکام اصیل و ناب دینی از کج‌اندیشیها و تحریفها، ارائه مسائل و موضوعات دینی توسط عقل، رفع تنافی بین دین و عقلانیت، هدایت و تثبیت در کشف حقایق و فهم مسائل مورد نیاز بشری توسط عقل در پرتو انوار و روشناییهای به دست آمده از سوی دین، پرهیز از دغدغه‌های فکری و انسان‌شناختی و معرفت‌شناختی از طرف دیگر همراه با تعامل و تأثیر متقابل فهم عقلانی و باور دینی. خلاصه ماشینی:
"انسان وقتی که در این سخن بلند خوب دقت می‌کند به روشنی می‌فهمد در دیدگاه امام علی علیه‌السلام عقل در ردیف موجودات دیگر عالم قرار نمی‌گیرد از آنجا که دارای جوهری نورانی و روشن می‌باشد و منشأ ظهور و کشف حقایق عالم می‌باشد مانند نور حقیقی هم خود ظاهر است و هم منشأ ظهور حقایق دیگر می‌شود از این جهت سنخ آن از سنخ عالم ربوبی و از حقیقت انوار خداوندی خلق شده و مساوی علم است و اگر عقل به صورت یک موجود تجسم یافته زنده‌ای درآید علم و آگاهی عین او؛ فهم به منزله روح و روان او؛ زهد به منزله سر و رأس او که افضل فضیلتهای بشری است؛ حیا به منزله چشمانی که موجب کشف امور و حقایق عالم می‌شود؛ کار حکیمانه و حکمت‌آمیز به منزله زبان و رأفت و رحمت منشأ افاضه و پذیرش حقایق الهی از عالم بالا به سوی اوست. اساسا در مکتب امام علیه‌السلام تفکر تضاد و تنافی میان تعقل و تدین و عقل و دین از عدم شناخت عقل و دین و ارائه تعریف نادرست از دین و عقل نشأت می‌گیرد اگر دین درست تبیین گردد و در میدان عمل و بدون اعمال سلیقه به مرحله اجرا درآید و عقل هم در جایگاه واقعی خود قرار گیرد و از شیوه‌های معقول و طبیعی و منطقی استفاده کند و به عنوان پشتوانه فکری در کنار دین و همراه آن قرار گیرد و به هدایت امور و قوای زیر مجموعه بپردازد هرجا که احتیاج به امعان نظر و اصلاح کارها و برخورد با انحرافات و سخنان سست حتی در دین باشد وارد می‌شود و اصلاحات لازم را انجام می‌دهد."
)