عضو هیأت علمی گروه اندیشه سیاسی در اسلام پژوهشکده امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی
چکیده
این مقاله به تبیین و تحلیل مواضع فقهای بزرگ شیعه (به جز امام خمینی قدس‌سره ) در قبال الگوی مدرنیزاسیون (نوسازی) پهلوی دوم (در سالهای 57 - 1320) پرداخته و در پی پاسخگویی به این سؤال است که مواضع فقهای شیعه درخصوص الگوی نوسازی پهلوی دوم چگونه بود؟ نویسنده برای پاسخگویی به این سؤال ضمن اشاره‌ای گذرا به ماهیت الگوی نوسازی شاه، به بررسی مواضع فقها با استفاده از «روش تحلیل محتوا» و ارزیابی بیانیه‌ها، اسناد و مکتوبات این فقها در سالهای مذکور می‌پردازد و نشان می‌دهد که فقهای مذکور علی‌رغم برخی اختلاف‌نظرها یا گرایشهای محافظه‌کارانه و یا رادیکال خود، از موضع تقریبا واحدی، الگوی نوسازی در دوران پهلوی دوم را مورد انتقاد قرار می‌دادند. آنان اولا، اعتقاد داشتند که دولت یا وابسته یا آلت دست استعمار و مأمور به اجرای برنامه‌های اصلاحی دیکته شده از سوی آن است و از آنجا که نگرش بسیار منفی در مقابل استعمار و عملکرد آن در جهان اسلام داشتند هرگونه اقدام دولت را با دیده تردید می‌نگریستند و با اقدامات فراقانونی دولت برای انجام اصلاحات به شدت مخالفت می‌کردند. ثانیا، آنان به دلیل مبانی عقلانی فقه اصولی شیعی نه تنها مخالفتی با اصل اصلاحات نداشتند بلکه نحوه اجرای اصلاحات توسط دولت را غیربومی و غیرمنطبق با شرایط خاص کشور می‌دانستند و حتی پیامدهای آن را برای مصالح کشور نامطلوب تلقی می‌کردند. لازم به ذکر است که مواضع امام خمینی قدس‌سره به دلیل اهمیت و گستردگی خاص خود در مقاله دیگری در آینده مطرح خواهد شد. خلاصه ماشینی:
"در این بیانیه‌ها مطالبی همچون تسلط یهودیان بر پستهای دولتی و تسلط بابیها به کرات دیده می‌شود و بر «کلیمی بودن یکی از مقامات مهم و کلیدی کشور که ثروتهای کشور را به خارج تحویل می‌دهد و علیه مصالح کشور اقدام می‌کند» تأکید شده و از اینکه «مملکت پایگاه اسراییل شده و افراد همدست آنها در رأس امور قرار گرفته» و «دولت دستور دارد که خود را با سیاست اسراییل منطبق کند و طرح قرارداد نظامی با او ببندد» و «برخلاف سیاست اسراییل و همدستانش نمی‌توان نشریه‌ای صادر کرد» تأکید شده و یا آمده است که «مصالح دینی و ملی مورد تهدید هیأت حاکم فاسد و وابسته و مقامات غیر مسئول است» و ایادی جاسوس اسراییل در فرهنگ ملت دخالت می‌کنند و دولت راه را برای عمال و جاسوسان آنان در ایران باز کرده است «هدف دولت برچیدن بساط فقه و مذهب جعفری است»، «ملت ایران دخالت اجانب را در امور مملکت تقبیح می‌کند». اطلاعیه‌های مراجع در سالهای 45 یعنی تبعید امام به عراق تا دی ماه 56 (آغاز نهضت اسلامی قیام مردم قم) که شامل 87 اعلامیه، پیام و نامه است عمدتا مطالب زیر را دربردارد که نحوه حساسیت علما را به اقدامات شاه در این مقطع نشان می‌دهد: 1ـ مخالفت با طرح قانون خانواده در مجلس سنا، در این رابطه آیت‌الله گلپایگانی طی نامه‌ای به هویدا این طرح را برخلاف اصول مسلم اسلام و آیات صریح قرآن و مخالف قانون اساسی می‌داند (اسناد: 300)."
)