واکاوی صحت و بطلان شرکت مفاوضه و نقد و تحلیل آن در فقه مذاهب خمسه، آرای امام خمینی (ره) و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار فقه و مبانی حقوق، دانشکده الهیات، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران. (نویسنده مسئول)

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق، دانشکده الهیات، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.

چکیده

 شرکت مفاوضه بنا بر تعریف فقهای امامیه، عقدی است که موجب شریک شدن دو یا چند نفر در هر مالی است که کسب می­کنند و همچنین موجب شریک شدن در هر غرامتی است که ملزم به پرداخت آن می­گردند. بیشتر فقها این بحث را ذیل عقد شرکت آورده‌اند ؛ اما تاکنون پژوهش مستقلی در خصوص دیدگاه‌­های مذاهب خمسه در خصوص این عقد به نحو مقایسه­ای انجام نگرفته است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و مقایسه­ای صورت پذیرفته با این توضیح که با توجه به تفاوت تعریف مذاهب خمسه ابتدا تعریف هریک از مذاهب به‌طور جداگانه ذکرشده و سپس در مقام بررسی صحت یا بطلان این شرکت، ادله قائلین به هر قول بررسی‌شده است. فقهای امامیه و شافعیه قائل به بطلان این عقد هستند و قول به صحت این عقد را به برخی از مذاهب اهل سنت نسبت داده­اند. در حقوق ایران نیز این شرکت باطل دانسته شده است. با توجه به تفاوت تعریف مذاهب خمسه از این شرکت، ابتدا تعریف هریک از مذاهب به‌طور جداگانه ذکرشده؛ سپس ادله قائلین به صحت و بطلان بررسی‌شده است. بدیهی است تفاوت تعریف این شرکت در نزد قائلین به صحت و بطلان باعث شده ادله­ای که برای هر قول ذکر می­گردد نیز متفاوت باشد. پس از بررسی این ادله نزدیکی دیدگاه مذاهب خمسه در خصوص این عقد آشکار می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


  •  

    • آبی، ح‍س‍ن ‌ب‍ن‌ اب‍ی ‌طال‍ب‌ (1440 ق). ک‍ش‍ف‌ ال‍رم‍وز ف‍ی‌ ش‍رح‌ ال‍م‍خ‍ت‍ص‍ر ال‍ن‍اف‍ع‌. تحقیق علی پناه الإشتهاردی، حسین الیزدی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
    • ابن ادریس، محمد ابن احمد (1410 ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. تحقیق لجنة التحقیق، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
    • اب‍ن‌ ح‍زم‌، ع‍ل‍ی‌ب‍ن‌ اح‍م‍د (بیتا). المحلّی. بیروت: دار الفکر.
    • اب‍ن‌ ح‍م‍زه‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ ع‍ل‍ی (1408 ق). الوسیله الی نیل الفضیله. تحقیق شیخ محمد الحسون، قم: منشورات مکتبة آیة الله العظمى المرعشی النجفی.
    • ابن زهره، حمزه بن علی (1417 ق). غنیة االنزوع إلی عملی الأصول و الفروع. تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
    • ابن سعید، یحیى بن احمد (۱۴۰۵ ق). الجامع للشرائع. قم: مؤسسة سیدالشهداء العلمیة.
    • اب‍ن‌ ع‍اب‍دی‍ن‌، م‍ح‍م‍د ام‍ی‍ن‌ ب‍ن‌ ع‍م‍ر (1415 ق). ‌حاشیة رد ال‍محت‍ار ع‍ل‍ی‌ ال‍در ال‍م‍خ‍ت‍ار ش‍رح‌ ال‍ت‍ن‍وی‍ر الاب‍ص‍ار. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
    • ابن فهد حلی، احمد بن محمد (1407 ق). ال‍م‍ه‍ذب‌ ال‍ب‍ارع‌ ف‍ی‌ ش‍رح‌ ال‍م‍خ‍ت‍ص‍ر ال‍ن‍اف‍ع‌. تحقیق مجتبى عراقی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
    • ابن قدامه، عبدالرحمن (بیتا). شرح کبیر. بیروت: دار الکتاب العربی للنشر و التوزیع.
    • امام خمینی، سید روح‌الله (1379). تحریرالوسیله. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
    • امامی، حسن (1340). حقوق مدنی. تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
    • ان‍ص‍اری‌، زک‍ری‍ا ب‍ن ‌م‍ح‍م‍د (1418 ق). ‌فتح الوهاب بشرح منهج الطلاب. بیروت: منشورات محمدعلی بیضون- دار الکتب العلمیة.
    • بحرانی، یوسف ابن احمد (1405 ق). الحدائق الناضره فی احکام العترة الطاهره. تحقیق محمدتقی ایروانی، عبدالرزاق مقرم، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
    • ب‍ه‍وت‍ی، م‍ن‍ص‍ور ب‍ن‌ ی‍ون‍س (1418 ق). کشّاف القناع. تحقیق أبو عبدالله محمدحسن اسماعیل الشافعی، بیروت: منشورات محمدعلی بیضون- دار الکتب العلمیة.
    • ج‍زی‍ری‌، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن (1424 ق). الفقه علی المذاهب الأربعه. قاهره: مطبعة الاستقامة.
    • جوهری، اسماعیل بن حماد (1407 ق). الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیه. بیروت: دارالعلم للملایین.
    • حسینی عاملی، محمدجواد بن ‌محمد (1419 ق). مفتاح‌الکرامة فی شرح قواعد‌العلامة. تحقیق و تعلیق محمدباقر خالصی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
    • ح‍ص‍ک‍ف‍ی‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ ع‍ل‍ی‌(1415 ق). ال‍در ال‍م‍خ‍ت‍ار. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
    • خ‍طی‍ب‌ ش‍رب‍ی‍ن‍ی‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ اح‍م‍د (1377 ق). م‍غ‍ن‍ی‌ ال‍م‍ح‍ت‍اج‌ ال‍ی‌ م‍ع‍رفة م‍ع‍ان‍ی‌ ال‍ف‍اظ ال‍م‍ن‍ه‍اج‌. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    • خ‍وی‍ی‌، اب‍وال‍ق‍اس‍م (1410 ق). منهاج الصالحین. قم: مدینة العلم.
    • دم‍ی‍اطی‌، م‍ح‍م‍دش‍طا (1418 ق). اع‍انة ال‍طال‍ب‍ی‍ن‌. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
    • رافعی، عبدالکریم بن محمد (بیتا). فتح العزیز شرح الوجیز. بیروت: دارالفکر.
    • سابق، سید (بیتا). فقه السنه. بیروت: دار الکتاب العربی للنشر و التوزیع.
    • سبحانی، جعفر (1423 ق). تهذیب الاصول (تقریرات ابحاث امام خمینی). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    • س‍رخ‍س‍ی‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ اح‍م‍د (1406 ق). المبسوط. بیروت: دار المعرفة للطباعة و النشر و التوزیع.
    • س‍م‍رق‍ن‍دی‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ اح‍م‍د (1414 ق). تحفة الفقهاء. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    • شافعی، محمد بن ادریس (1418 ق). کتاب الأُم. بیروت: دارالفکر.
    • شهید ثانی، زین‌الدین بن علی عاملی (1413 ق). م‍س‍ال‍ک‌ الاف‍ه‍ام‌ ف‍ی‌ ش‍رح‌ ش‍رای‍ع‌ الاس‍لام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
    • ش‍ه‍ی‍د ث‍ان‍ی‌، زی‍ن‌ال‍دی‍ن‌ ب‍ن‌ ع‍ل‍ی عاملی (1398 ق). الروضة ‌البهیه فی شرح اللمعة ‌الدمشقیه. تحقیق سید محمد کلانتر، قم: مطبعة أمیر.
    • شیخ طوسی، محمد بن حسن (1407 ق). الخلاف. تحقیق و تعلیق علی خراسانی و دیگران، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفه.
    • شیخ محمودی، مهدی (1398). بررسی قاعده الشرط الفاسد لیس بمفسد للعقد در فقه و حقوق با رویکردی بر نظر امام خمینی(س). پژوهشنامه متین،21(83)،41-57. 

    dor:20.1001.1.24236462.1398.21.83.3.7

    • طب‍اطب‍ائ‍ی‌ ک‍رب‍لای‍ی‌، ع‍ل‍ی‌ب‍ن‌ م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی (1421 ق). ری‍اض‌ ال‍م‍س‍ائ‍ل‌ ف‍ی‌ ب‍ی‍ان‌ اح‍ک‍ام‌ ال‍ش‍رع‌ ب‍ال‍دلائ‍ل‌. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
    • عباسی، وحید ونقیبی، سید ابوالقاسم (1397). بررسی ماهیت حکم شرعی با رویکردی به دیدگاه امام خمینی(س). پژوهشنامه متین، 20(81)، 75-98. 1001.1.24236462.1397.20.81.4.7 dor:
    • عبده، محمد (1380). حقوق مدنی. تهران: مجد.
    • علامه حلی، حسن بن یوسف (1388 ق). تذکرة الفقهاء. قم: منشورات المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
    • علامه حلی، حسن بن یوسف (1420 ق). تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه. تحقیق إبراهیم بهادری و جعفر سبحانی، قم: مؤسسة الإمام الصادق (ع).
    • فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله سیوری (1404 ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرایع. قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
    • کاتوزیان، ناصر (1391). دوره حقوق مدنی، مشارکت ها و صلح. تهران: گنج دانش.
    • کاشانی، ابوبکر بن مسعود (1409 ق). بدایع الصنایع فی ترتیب الشرائع. پاکستان: المکتبة الحبیبیة.
    • مالک بن انس (1411 ق). مدونة الکبری. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    • م‍ح‍ق‍ق‌ ک‍رکی، ع‍ل‍ی‌ب‍ن‌ ح‍سی‍ن (1408 ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث.
    • مرتضی زبیدی، محمد بن محمد (1414 ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دار الفکر.
    • مغنیه، محمدجواد (1421 ق). فقه الامام صادق علیه‌السلام. قم: انصاریان.
    • م‍قدس‌ اردب‍ی‍ل‍ی‌، اح‍م‍دب‍ن‌ م‍ح‍م‍د (1379). م‍ج‍م‍ع‌ ال‍ف‍ائدة و ال‍ب‍ره‍ان‌ ف‍ی‌ ش‍رح‌ ارش‍اد الاذه‍ان. تحقیق مجتبى عراقی و دیگران، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة فی قم المقدسة.
    • مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى (1426‍ ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام. قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام.
    • نجفی، محمدحسن (1365). جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام. تحقیق و تعلیق شیخ عباس قوچانی، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    • نووی، یحیی بن شرف (الف بیتا). روضةالطالبین. تحقیق عادل أحمد عبد الموجود، علی محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    • ن‍ووی‌، ی‍ح‍ی‍ی‌ب‍ن‌ش‍رف (ب بیتا). المجموع. بیروت: دار الفکر.
    • ی‍زدی‌، م‍ح‍م‍دک‍اظم‌ب‍ن‌ ع‍ب‍دال‍ع‍ظی‍م‌ (1417 ق). العروةالوثقی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.

     

    • Abbasi, V., & naghibi, S. A. (2019). A Study of the Nature of Canonical Decree with Emphasis on Imam Khomeini’s Viewpoint.Matin Research Journal,20(81), 75-98. dor: 1001.1.24236462.1397.20.81.4.7
    • Abdo, M. (1999). Civil Rights. Tehran: Majd. [In Persian]
    • Abi, H. (2018). Kashf Al-Romuz fi Sharh al-Mukhtasar al-Nafea. Qom: Al-Nashar al-Islami Institute. [In Arabic]
    • Allama Hilli, H. (1968). Tadhkrat alfuqaha'. Qom: Maktaba al-Murtazawiyya. [In Arabic]
    • Allama Hilli, H. (1999). Tahrir al-Ahkam al-Shari'ah Ala Madhhab al-emamiyah. Qom: Imam al-Sadiq institution. [In Arabic]
    • Ansari, Z. (1997). Fath al-Wahhab besharh Manhaj Altollab. Beirut: Dar Al-Kutub al-Elelmiya. [In Arabic]
    • Bahrani, Y.(1984). al-Hadaiq al-Naderah fi Ahkam al-Etrah al-Tahirah. Qom: Al-Nashar al-Islami Institute. [In Arabic]
    • Bahuti, M. (1997). Kashaf al-Qanaa. Beirut: Mohammad Ali Bizoun's pamphlets - Dar al-Kutub al-Elamiya. [In Arabic]
    • Damiati, M. (1997). Eanah al-Talebin. Beirut: Dar al-Fekr for printing and publishing and distribution. [In Arabic]
    • Emami, H. (1961). Civil Rights. Tehran: Islamia Bookstore. [In Persian]
    • Fazil Meqdad, M. (1983). Al-Tanqih al-Raea limukhtasar alsharaye. Qom: Ayatollah Murashi Najafi Library. [In Arabic]
    • Haskafi, M.(1994). Al-Dor al-Mukhtar. Beirut: Dar al-Fekr for printing and publishing. [In Arabic]
    • Hosseini Amoli, M.(1998). Miftah al-Karama fi Sharh al-Qavaed al-Allamah. Qom: Al-Nashar al-Islami Institute. [In Arabic]
    • Ibn Saeed, Y. (1984). Al-Jamae le sharaea. Qom: Sayed Al-Shohada Foundation - Al-Elamiya. [In Arabic]
    • Ibn Abedin, M. (1994). ‌Hashiyt Rad al-Mukhtar Ala al-Dor al-Mukhtar Sharh al-Tanweer al-Absar. Beirut: Dar al-Fekr. [In Arabic]
    • Ibn Fahad Hilli, A. (1986). Al-Muhazab al-Barea fi Sharh al-Mukhtasar al-Nafea. Qom: Al-Nashar al-Islami Institute. [In Arabic]
    • Ibn Hamzah, M.(1987). Al-Wasila ela Neil al-Fadilah.Qom: The publications of Ayatollah al-ozma al-Marashi al-Najafi. [In Arabic]
    • Ibn Hazm, A.(d.). Al-Muhalla. Beirut: Dar al-Fekr. [In Arabic]
    • Ibn Idris, M.(1989). Al-Sara'er al-Hawi le Tharir Al-Fatawi. Qom: Al-Nashar al-Islami Institute. [In Arabic]
    • Ibn Qudama, A. (n.d.). Sharh Kabir. Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi for publishing and distribution. [In Arabic]
    • Ibn Zohra, H. (1996). Ghoniya al-Nuzue ela amali al-usul walfurue. Qom: Al-Nashar al-Islami Institute. [In Arabic]
    • Institute of Islamic Jurisprudence Encyclopaedia. (2005). The culture of jurisprudence according to the religion of the Ahl al-Bayt, peace be upon them. Qom: Islamic jurisprudence encyclopedia institute on the religion of Ahl al-Bayt, peace be upon them. [In Persian]
    • Jaziri, A. (2002).Fiqh Ala al-Mazaheb al'arbaeah. Cairo: Al-Istiqama Press. [In Arabic]
    • Johari, I. (1986). Sahaha: Taj al-Lughat w Sahaha al-Arabiyyah. Beirut: Dar al-'elam lelmalayin. [In Arabic]
    • Kashani, A. (1988). Bada'i al-Sana'i. Pakistan: Al-Maktabah al-Habibiya. [In Arabic]
    • Katouzian, N. (2012). Course on civil rights. partnerships and peace. Tehran: Ganj Danesh. [In Persian]
    • Khatib Sharbini, M. (1957). Mughni al- Muhtaj ela Ma'rafa Ma'ani alFaz al-Manhaj. Beirut: Dar Ihya al-Tarath al-Arabi. [In Arabic]
    • Khoei, A. (1989). Minhaj al-Salehin. Qom: Madina al-elam. [In Arabic]
    • Khomeini, S.R.(2000). Tahrir al-Wasila. Tehran: Institute for Compilation and publication of Imam Khomeini's works.[In Arabic]
    • Malik Ibn Anas. (1991). Madavana Al-Kubari. Beirut: Dar Ihiya al-Torath al-Arabi. [In Arabic]
    • Morteza Zubaidi, M. (1993). Taj al-Arus Men Javaher al-Qamoos. Beirut: Dar al-Fekr. [In Arabic]
    • Mughniyeh, M. J. (2000). Fiqh of Imam Sadiq. Qom: Ansariyan. [In Arabic]
    • Muhaqeq Karki, A. (1987). Jami al-Maqasid fi Sharh al-Qavaed. Qom: Al-Bayt Foundation for Revival of Tradition. [In Arabic]
    • Muqadas Ardabili, A. (1999). Majma Al-Faidah va Al-Burhan. Qom: Jamaat al-Modaresin. [In Arabic]
    • Najafi, M. H. (1985). Javaher al-Kalam fi Sharh Shari'e al-Islam. Tehran: Dar al-Kitab al-Islami. [In Arabic]
    • Nawawi, Y. (n.d.). Rawdat al-Talebin. Beirut: Dar al-Kutub al-Elamiya. [In Arabic]
    • Nawawi, Y. (n.d.). Almajmooa. Beirut: Dar al-Fekr. [In Arabic]
    • Rafii, A. (n.d.). Fath al-Aziz Sharh al-Wagiz. Beirut: Dar al-Fekr. [In Arabic]
    • Sabegh, S. (n.d.). Fiqh al-Sunnah. Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi for publishing and distribution. [In Arabic]
    • Samarkandi, M. (1993). Tohfa al-Foqaha. Beirut: Dar al-Kutub al-Elamiya. [In Arabic]
    • Sarakhsi, M. (1985). Al-Mabssut. Beirut: Dar al-Marafa for printing and distribution. [In Arabic]
    • ShahidThani, Z. (1989). Al-Rawdah al-Bahiyya fi Sharh al-Lama'a al-Damashqiyya. Qom: Amir press. [In Arabic]
    • ShahidThani, Z.(1992). Maslek al-Afham. Qom: Islami maaref Institute. [In Arabic]
    • Shafi’i, M. (1997). Kitab Al- Umm. Beirut: Dar al-Fekr. [In Arabic]
    • Shaikhmahmoodi, M. (2019). A Study of the Rule of ‘An Invalid Condition Is Not a Terminator of the Contract’ in Jurisprudence and Law Based on Imam Khomeini's Viewpoints.Matin Research Journal21(83), 41-57. dor:1001.1.24236462.1398.21.83.3.7
    • Sobhani, J. (2002). Tahzeeb al-Asul (researched lectures of Imam Khomeini). Tehran: Imam Khomeini Editing and Publishing Institute.
    • Tabataba'i Karbalai, A. (2000). Riyad al-Mas'al. Qom: Al-Nashar al-Islami Foundation affiliated to Jamaat al-Modaresin. [In Arabic]
    • Tusi, M. (1986). Alkhelaf. Qom: Al-Nashar al-Islami Foundation affiliated to Jamaat al-Modaresin. [In Arabic]
    • Yazdi, M. K. (1996). Al-orwa al-Wuthqa. Qom: Al-Nashar al-Islami Foundation affiliated to Jamaat al-Modaresin. [In Arabic]