امکان‌سنجی فقهی و حقوقی اعطای حق تعویض به خریدار کالای معیوب با رویکردی به دیدگاه‌ امام خمینی(ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)

چکیده

حق تعویض کالای معیوب، حقی است که به خریدار در فرض معیوب بودن کالا داده می‌­شود تا بدین‌وسیله فروشنده را ملزم نماید کالای معیب را با نوع سالم آن، تعویض نماید. در این مقاله، با استفاده از منابع کتابخانه‌ ای و شیوۀ توصیفی - تحلیلی ضمن بیان تعریف حق تعویض و تمیز آن از حق استرداد و تعمیر کالای معیوب، مزایا و مبانی حق تعویض، قلمرو و جایگاه آن در فقه و حقوق با تأکید بر دیدگاه­ امام خمینی، موردمطالعه قرارگرفته و این نتیجه حاصل شده‌است که پذیرش حق تعویض ازآنجایی‌که قلمرو وسیع­‌تری نسبت به سایر طرق جبرانی دارد، علاوه بر جلب رضایت مشتری، موجب تسهیل و تسریع دستیابی خریدار به کالای سالم و کاهش هزینه­‌ها می­‌گردد. از طرفی حق تعویض علاوه بر پذیرش آن به‌موجب قوانین حمایتی، با تکیه‌بر مادۀ 10 ق.م از طریق انعقاد گارانتی، شرط ضمن عقد یا تبدیل تعهد حتی در عین معین قابل‌دسترسی است. در فقه اسلامی نیز این حق، با عنوان حق ابدال در کالای کلی معیب، پذیرفته‌شده گرچه در عین معین مثلی نیز با تکیه‌بر اصل اجباری بودن قراردادها، فرض امکان تعویض، قابل دفاع به نظر می­رسد. با این اوصاف اختیار قاضی در انتخاب شیوۀ جبران خسارت و صدور حکم الزام به تعویض کالا به‌موجب مادۀ 3 قانون مسئولیت مدنی، رویۀ تجاری، سیرۀ عقلا و لزوم برقراری تعادل اقتصادی در قرارداد، وجود حق تعویض را بیش‌ازپیش، تقویت می‌کند.

کلیدواژه‌ها


- آقاجانی، زهرا، صادقی، محسن (1389). حق تعویض و استرداد کالا در حقوق ایران با تأکید بر حقوق مصرف‌کننده. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، چاپ اول.
- آل کاشف الغطاء، محمدحسین (1359). تحریر المجله. ‌تهران: انتشارات نجاح.
- اصفهانی، محمدحسن (1419 ق). حاشیه مکاسب. بیروت: ذوالقربی، چاپ اول.
- امام خمینی، سیدروح‌الله (1379). کتاب البیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، چاپ اول.
- امام خمینی، سید روح‌الله (1421 ق). تحریر الوسیله. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، ‏‏چاپ اول.
- انصاری، مرتضی (1990 ق). مکاسب. بیروت: مؤسسة النعمان.
- انصاری، مسعود و طاهری، محمدعلی (1388). دانشنامه حقوق خصوصی. تهران: انتشارات جنگل، چاپ سوم.
- بذرپاچ، حمید و عباسی، عادل (1395). اعتبار و آثار شروط ناظر بر میزان مسئولیت قراردادی در حقوق ایران، انگلیس و ترکیه. تهران: نشر فکر سازان، چاپ اول.
- جابری، عصمت الله (1386). حقوق مصرف‌کننده. ‌اصفهان: انتشارات دادیار، چاپ اول.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1392). وسیط در ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش، چاپ پنجم.
- حلبی، ابوالصلاح (بی‌تا). الکافی فی الفقه. تحقیق رضا استادی، اصفهان: مکتبه امام امیرالمؤمنین.
- دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه دهخدا. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم.
- رسوق، محسن (1390). تسلیم مبیع و ثمن و آثار آن در کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا (وین 1980) و مقایسه آن با فقه و حقوق ایران و سوریه. تهران: دانشگاه امام صادق.
- سبزواری، محمدباقر (بی‌تا). کفایة الاحکام. اصفهان: مدرسه صدر مهدوی، چاپ سوم.
- سنهوری، عبدالرزاق (1997). مصادرالحق فی الفقه الاسلامی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- شهیدی، مهدی (1388). حقوق مدنی 6. تهران: انتشارات مجد، چاپ یازدهم.
- شیروی، عبدالحسین (1396). حقوق قراردادها: انعقاد، آثار و انحلال. تهران: سمت، چاپ دوم.
- صادقی، محسن و آقاجانی، زهرا (1389). تحلیل اقتصادی اعطای حق استرداد و تعویض کالای سالم به مصرف‌کننده در ایران. مطالعات حقوق خصوصی،40(3)،209-228. dor:20.1001.1.25885618.1389.40.3.12.7
- صادقی، محسن و آقاجانی، زهرا (1391). مبحثی از مباحث تحلیل اقتصادی حقوق مصرف‌کننده: فلسفه اقتصادی حق تعویض یا استرداد کالای معیوب و جایگاه آن در حقوق ایران. مطالعات حقوق خصوصی، 42(1) 181-199 doi:10.22059/JLQ.2012.29823.
- صفایی، سید حسین (1387). دوره مقدماتی حقوق مدنی. تهران: نشر میزان، چاپ ششم.
- صفایی، سید حسین و دیگران (1387). حقوق بیع بین‌المللی با مطالعه تطبیقی. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1409 ق). عروة‌الوثقی. بیروت: مؤسسه الاعلمی، چاپ دوم.
- عدل، مصطفی (1373). حقوق مدنی. تهران: انتشارات بحر العلوم، چاپ اول.
- فرهنگ، منوچهر (1372). فرهنگ علوم اقتصادی (انگلیسی –فارسی). تهران: نشر امیرکبیر، چاپ اول.
- قاسم‌زاده، سید مرتضی و دیگران (1393). حقوق مدنی: بیع. تهران: نشر میزان، چاپ اول.
- قاسمی، محسن (1384). جبران خسارت نقض قرارداد در کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا. حقوق ایران، فرانسه، مصر و لبنان. مجله حقوقی بین‌المللی،22 (32)، 139- 220. doi: 10.22066/cilamag.2005.17987
- کاتوزیان تهرانی، محمدعلی (1383). فرهنگ کاتوزیان. تهران: نشر دادگستر، چاپ بیست و پنجم.
- کاتوزیان، ناصر (1384). مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران. تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ چهلم.
- کاتوزیان، ناصر (1385). قواعد عمومی قراردادها (1). تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ هفتم،
- کاتوزیان، ناصر (الف 1387). حقوق مدنی عقود معین (معاملات معوض و عقود تملیکی)(1). تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ دهم.
- کاتوزیان، ناصر (ب 1387). قواعد عمومی قراردادها (3). تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ سوم.
-کاتوزیان، ناصر (ج 1387). الزام­های خارج از قرارداد. تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ هشتم.
- کاتوزیان، ناصر (1388). قواعد عمومی قراردادها (2). تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ دوم.
- کاتوزیان، ناصر (1390). مسئولیت ناشی از عیب تولید (مطالعه انتقادی و تطبیقی در تعادل حقوق تولیدکننده و مصرف‌کننده). تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم.
- کاتوزیان، ناصر (الف 1392). قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی. تهران: نشر میزان، چاپ سی و هشتم.
- کاتوزیان، ناصر (ب 1392). قواعد عمومی قراردادها. تهران: شرکت سهامی انتشار: چاپ هفتم.
- کیایی، عبدالله (1388). قانون مدنی و فتاوای امام خمینی (ره). تهران: مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی (س)، چاپ دوم.
- مافی، همایون و همکاران (1394). حقوق متحدالشکل بیع بین‌المللی کالا طبق کنوانسیون 1980 ملل متحد. تهران: مجد، چاپ دوم.
- ملک‌زاده، فهیمه، احمدلو، مونا (1391). جایگاه عرف در حقوق با رویکردی بر نظر امام خمینی (س). پژوهشنامه متین، 14(56)، 139-162. dor: 20.1001.1.24236462.1391.14.56.3.4
- منتقمی، فروغ (1387). ‌مسئولیت سازندگان و فروشندگان در حقوق ایران.‌ تهران:‌ مؤسسه مطالعات و پژوهش­های بازرگانی، چاپ دوم.
- موسوی بجنوردی، سید محمد و احمدی، رضا (1391). مفهوم «کالای معیوب» در تحقق خیار عیب در فقه و حقوق با رویکردی بر نظر امام خمینی (س). پژوهشنامه متین، 14(55)، 24-1.
- موسوی بجنوردی، سید محمد (1385). مجموعه مقالات فقهی، حقوقی، فلسفی و اجتماعی (6). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، چاپ اول.
- موسوی بجنوردی، سید محمد و حسینی نیک، سید عباس (1391). ترجمه مباحث حقوقی تحریرالوسیله. تهران: انتشارات مجد، چاپ اول.
- نجفی، محمدحسن (1404 ق). جواهر الکلام. ‌بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
- هاپسون، باریه و دیگران (1381). مدیریت خدمت (فرهنگ مشتری مداری). ترجمه مهدی ایران‌نژاد پاریزی، تهران: نشر مدیران، چاپ اول.
- یحیایی ایله‌ای، احمد (1385). اصول مشتری مداری. تهران: انتشارات معتمد، چاپ اول.
- یوسف زاده، مرتضی (1392). حقوق مدنی 6: عقود معین. تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ دوم.