عضو هیات علمی گروه عرفان اسلامی پژوهشکده امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی
چکیده
چکیده:
مؤلف در این مقاله در پی تبیین مفهومی «خلق به همت» از نظر ابن عربی و توضیح مبانی هستی‌شناختی این امر در نظام عرفانی ـ فلسفی شیخ اکبر است. برای انجام این منظور نخست به ارتباط بحث «همت» با مجموعة مباحث عرفانی پرداخته و سپس با بحث از معانی لغوی و اصطلاحی این واژه حدودا معنای آن را ایضاح کرده است. بعد مسألة «خلق به همت» و مراد ابن عربی از این تعبیر را بیان نموده و با استفاده از سخنان و آرای خود ابن عربی و دیگر عرفا اثبات کرده است که مبنای هستی شناختی چنین اعتقادی در عرفان نظری حضرات پنجگانة وجود و نحوة ارتباط عارف با این حضرات و چگونگی التفات و غفلت او نسبت به هر یک از این عوالم خمسة وجودی است که سبب ایجاد یا اعدام صورتی از صور هستی در هر یک از حضرات وجود می‌گردد. خلاصه ماشینی:
] فیروزآبادی 1991 ج 4: 272؛ ابن منظور 1992 ج 15: 138 [ و در اصطلاح نیز برای آن تعاریفی ذکر شده است که به برخی از مهمترین آنها ذیلاً اشاره می‌کنیم: 1ـ همت عبارت است از توجه و قصد قلب با همة قوای روحانی خود به سوی حق برای حصول کمال. ملا عبدالرزاق کاشانی شارح منازل السائرین در توضیح این سخن پیر هرات می‌گوید که مراد این است که همت قوه‌ای است که انگیزة بنده را در طلب مقصود صرفاً در اختیار خود می‌گیرد و آن را از همة شوائب و کدورات پاک می‌کند، به گونه‌ای که صاحب همت قدرت بر تعلل و سستی ندارد و نمی‌تواند در برابر آن ایستادگی کند، زیرا مقهور قدرت همت است؛ چنان‌که نمی‌تواند از مقتضیات و احکام همت نیز دوری کند یا از آنها روبگرداند ] کاشانی 1413: 379 [ . چنان‌که از این تعاریف برمی‌آید، همت اولاً امری است مربوط به قلب و ثانیاً حال خاصی برای قلب است که در آن حال، قلب با جمیع قوای خود متوجه به امری می‌شود که البته در اینجا منظور از آن امر خدای متعال است و سوم اینکه این توجه تام به سوی حق برای دستیابی به مقصد و مقصود خاصی است که همان حصول کمال برای صاحب همت و یا برای غیر خودش می‌باشد.
)