دکترای علوم قرآن و حدیث ، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحدتهران شمال
چکیده
چکیده:
لفظ تأویل در قرآن 17 مرتبه در 15 آیه به معانی علت و غرض و بیان صور اصلی، نتیجه و عاقبت امر، تعبیر خواب، حمل لفظ به معنای خلاف ظاهر و کشف غوامض و متشابهات قرآن به کار رفته است. با توجه به این آیات و با دقت نظر در موارد استعمال تأویل در هر یک، معلوم می‌شود که لفظ تأویل معانی مختلفی دارد، گرچه مآل و بازگشت همة آنها به یک حقیقت باشد. از میان این وجوه آنچه مورد اختلاف است تأویل متشابهات است که در آیة 7 سورة‌آل عمران مطرح شده است و گروهی از مفسرین «واو» در «و الراسخون فی العلم» را استیناف و گروهی عطف فرض کرده‌اند که در نتیجه دستة اول علم به تأویل متشابهات قرآن را مختص خدای تعالی دانسته و دسته دوم راسخون در علم را نیز در دانستن آن شریک دانسته اند . خلاصه ماشینی:
"أدلة مفسرین بر اینکه «واو» عطف نیست و استیناف است فخر رازی در تفسیرش بعد از بیان هر دو نظر، قول دوم را صحیح شمرده است؛ یعنی «والراسخون» عطف نشده باشد بلکه کلام در «الا الله " تمام شده و " واو " برای ابتداست و دلایلی برای تأکید این نظر ذکر کرده است : 1- لفظ اگر دارای یک معنای راجح باشد و دلیل قویتری دلالت کند که ان ظاهر مراد نیست و بدانیم که مراد خدای تعالی بعضی از مجازات آن حقیقت است ومجازات هم بسیار باشند و ترجیح بعضی از این مجازات بر بعض دیگر فقط از طریق مرجحات لغوی ممکن است و مرجحات لغوی جز ظن ضعیف افاده نمی‌کند و وقتی یک مسأله قطعی و یقینی باشد استفاده از دلایل ظنی ضعیف جایز نیست (پس تأویل متشابه جایز نیست). اما محققون علما به یک منزلت میانه‌ای قائل شدند که در آن نه آن چنان هستند که هیچ از تأویل قرآن ندانند و نه اینکه به آنان جمیع منزلت علم تأویل اعطا شده باشد، بلکه می‌گویند: «ان فی التأویل ما یعلمه العلماء و فیه ما لا یعلمه الا الله تعالی» و قول راسخون در علم که می‌گویند: «امنا به کل من عند ربنا» دلالت می‌کند بر تسلیم بودن آنان در آنچه نمی‌دانند از تأویل متشابه مانند: وقت قیامت و مانند آن [رضی 1355 ج 5: 4 ـ 9]."
)