تأثیر زمان و مکان بر نشوز زوجه و ضمانت اجرایی آن با تکیه بر آرای امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد بازنشسته دانشگاه خوارزمی و مدیر گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی و اندیشه‌های امام خمینی(س) پژوهشکدة امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی و اند یشه های امام خمینی (س)، پژوهشکده امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی

چکیده

 تأثیر مقتضیات هر عصر بر استنباط احکام، از مسلمات شریعت خاتم است و در سخنان برخی از فقها به این واقعیت اشاره شده است. در میان ایشان، امام خمینی، مبانی نظریة  تعیینکننده بودن دو عنصر زمان و مکان در اجتهاد را مطرح کردند. بحث اطاعت زن از همسر در حیطة وظایف واجب و نشوز و امتناع وی از پذیرفتن این امر، در زمرة مقررات متغیر است که تحت تأثیر برخی مؤلفههای زمانی و مکانی مانند عرف، بنای عقلا، مصالح و مفاسد، به واسطة تغییر موضوع، متعلق، ملاک حکم متحول میشود و زمان و مکان میتواند در خصوص آن، نقش بسزایی را ایفا کند؛ بدین علت که مصادیق تمکین و نشوز، به طور دقیق در فقه بیان نشده و تنها موارد محدودی تصریح شده است و در موارد دیگر، باید عرف و عادات اجتماعی را ملاک قرار داد. به علاوه، در این حوزه احکام  غالباً امضایی است و لذا امکان درک پارهای از مصالح و مفاسد آن برای عقل وجود دارد. ضمانت اجرایی نشوز زوجه نیز با تغییر شرایط زمانی و مکانی در بستر فرهنگهای گوناگون، متحول میشود؛ بنابراین در تعیین جزئیات نشوز زوجه و ضمانت اجرایی آن مؤلفههای بسیاری مؤثر است و نمیتوان ضابطهای مشخص ارائه نمود.

کلیدواژه‌ها


-        ابن عاشور، محمد طاهر. (بی‌تا) التحریر و التنویر من التفسیر، بیروت: بی‌نا.
-        ابن منظور، جمال‌الدین محمد. (1414 ق) لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر، چاپ سوم.
-        امام خمینی، سید روح‌الله. (1385) صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم.
-        امام خمینی، سید روح‌الله. (1422 ق)استفتائات، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
-        امام خمینی، سید روح‌الله. (1379) تحریر الوسیله، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول.
-        امامی، سید حسن. (بی‌تا) حقوق مدنی، تهران: بی‌نا.
-        امامی، سید حسن. (1421ق)کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ اول.
-        بحرانی، یوسف بن احمد. (1405ق) الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
-        جرّ، خلیل. (1363) فرهنگ لاروس، ترجمه سید حمید طبیبیان، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
-        جعفری لنگرودی، محمدجعفر.(1386) حقوق خانواده، تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ چهارم.
-        جوادی آملی، عبدالله.(1389) تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ دوم.
-        جوهری، اسماعیل بن حماد. (1410 ق) الصحاح- تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دار العلم للملایین.
-        حسینی شیرازی، سید صادق. (1425 ق) التعلیقات علی شرائع الاسلام، قم: انتشارات استقلال، چاپ ششم.
-        خویی، سید ابوالقاسم. (1418 ق) موسوعة الامام الخویی، قم: مؤسسه إحیاء آثار الامام الخویی.
-        خویی، سید ابوالقاسم. (1391) مبانی تکملة المنهاج، تهران: خرسندی، چاپ سوم.
-        راغب اصفهانی، حسین. (1412 ق) مفردات الفاظ القرآن، سوریه: دار العلم- الدار الشامیة.
-        سبحانی، جعفر. (بی‌تا) القواعد الفقهیة و الاجتهاد و التقلید، (تقریر ابحاث آیت‌الله العظمی السید روح‌الله موسوی الامام الخمینی)، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
-        شهید ثانی، زین‌الدین بن علی عاملی. (1413ق) مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الاسلام، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
-        شیخ طوسی، محمد بن حسن. (1387ق) المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم.
-        شیخ طوسی، محمد بن حسن. (1407ق) الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
-        صدر، سید محمدباقر. (1403 ق) الفتاوی الواضحة وفقاً لمذهب اهل البیت)،بیروت: دار التعارف للمطبوعات، چاپ هشتم.
-        صفایی، سید حسین و اسدالله امامی. (1385) حقوق خانواده، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دهم.
-        طباطبایی قمی، سید تقی. (1426 ق) مبانی منهاج الصالحین، قم: منشورات قلم الشرق.
-        طباطبایی، سید محمدحسین. (1971) المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم.
-         علامه حلی، حسن بن یوسف. (1420 ق) تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة (ط- الحدیثة)، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
-        عمید، حسن. (1365) فرهنگ عمید، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم.
-        فاضل مقداد، مقداد بن عبد اللّه سیوری حلی. (1425 ق) کنز العرفان فی فقه القرآن، قم: انتشارات مرتضوی.
-        فخر المحققین، محمد بن حسن. (1387 ق) ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
-        فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410 ق) کتاب العین، قم: نشر هجرت، چاپ دوم.
-        قانون حمایت خانواده
-        قانون مدنی
-        کاتوزیان، ناصر. (1385) حقوق مدنی خانواده، تهران: شرکت سهـامی انتشـار، چـاپ هفتـم.
-        کلینـی، محمد بن یعقوب. (1407 ق) الکافی، تهران: دار الکتـب الاسلامیـة، چاپ چهارم.
-        کنگره بررسی مبانی فقهی امام خمینی. (1374) نقش زمان و مکان در اجتهاد، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
-        مجلسی دوم، محمد باقر اصفهانی. (1410 ق) بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الأئمة الأطهار(ع)، بیروت: مؤسسه الطبع و النشر.
-        محقق حلی، نجم الدین جعفر. (1408 ق)شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
-        محقق حلی، نجم الدین جعفر.  (1418 ق) المختصر النافع فی فقه الامامیه، قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة، چاپ ششم.
-        محقق داماد، سید مصطفی. (بی‌تا)بررسی فقهی حقوق خانواده- نکاح و انحلال آن، قم: بی‌نا.
-        معین، محمد. (1364) فرهنگ فارسی، تهران: مؤسسه انتشـارات امیـرکبیـر، چـاپ هفتم.
-        مغنیه، محمدجواد. (1978) الاسلام بنظرة العصریة، بیروت: دار العلم للملایین، چاپ دوم.
-        مکارم شیرازی، ناصر. (1424 ق) کتاب النکاح، قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع).
-        مکارم شیرازی، ناصر.  (1425 ق)تعزیر و گستره آن، قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع).
-        مکارم شیرازی، ناصر.  (1427 ق)دائرةالمعارف فقه مقارن، قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع).
-        موسوی بجنوردی، سید محمد. (1390) اندیشههای حقوقی (1)، حقوق خانواده، تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد، چاپ دوم.
-        موسوی بجنوردی، سید محمد. (1381) مجموعه مقالات فقهی، حقوقی و اجتماعی، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
-        نجفی، محمدحسن. (1404 ق) جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.