بازخوانی مواضع تشهیر در فقه امامیه (با تحلیل آرای امام خمینی (س))

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه بزرگمهر قائنات، قائنات، ایران.

2 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه بزرگمهر قائنات، قائنات، ایران

3 مربی گروه فقه و حقوق، دانشگاه پیام نور،صندوق پستی ۴۶۹۷ - ۱۹۳۹۵ ، تهران، ایران.

چکیده

«تشهیر» و شناساندن عمومی بزهکار، در فقه جزایی امامیه، بنا بر ملاحظاتی، استثنایی بر اصل اولیه صیانت از آبرو و جلوگیری از افشای سر مسلمان تلقی شده است. با عنایت به اهمیت اعراض و لزوم پاسداشت آبرو و کرامت آدمیان، نوشتار حاضر کوشیده است مواضع تجویز «تشهیر» را از خلال میراث فقهی استخراج کرده و آن‌ها را در بوته نقد و تحلیل قرار دهد. یافته­های پژوهش که با کاربست شیوه توصیفی-تحلیلی حاصل‌شده است، بیانگر این است که جز در مورد «شهادت زور»، مصادیق دیگر ذکرشده در کلمات فقیهان (قیادت، قذف، احتیال، تدلیس و افلاس)، فاقد مستند معتبر می­باشند؛ لذا در فرض عدم وجود دلیل بر اجرای کیفر، اصل عدم در موارد مشکوک جاری‌شده و همچنین قول به عدم ثبوت تشهیر جز در مورد متیقن، ملائمت بیشتری با اصل احتیاط در سزادهی و اصل برائت داشته و استناد به‌قاعده درءالحد نیز اقتضای انتفای مجازات را خواهد داشت. تحلیل دیدگاه امام خمینی در فرض بحث نیز نشان می­دهد که رهاورد پژوهش حاضر، ظاهراً موافقت ایشان را در پی داشته و یگانه مصداقی از تشهیر که ایشان به‌صراحت آن را تأیید کرده اند، تشهیر شاهد زور است. البته این نکته را نیز باید افزود که مطابق رأی ایشان تجویز برخی از کیفرها (که تشهیر نیز می­تواند در زمره آن‌ها قلمداد شود) در برخی از جرائم خاص که جنبه عمومی دارند با صلاحدید حکومت و در پرتو عناوین ثانوی فاقد اشکال خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • ابن اثیر، مبارک بن محمد. (بی­تا) النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم: اسماعیلیان، چاپ اول.
  • ابن ادریس، محمد بن منصور. (1410 ق) السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  • ابن براج، قاضى عبدالعزیز. (1406 ق) المهذب، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  • ابن حمزه، محمد بن على. (1408 ق) الوسیله، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى، چاپ اول.
  • ابن زهره، حمزة بن على. (1417 ق) غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم: مؤسسه امام صادق علیه‌السلام، چاپ اول.
  • ابن سعید، یحیى بن احمد. (1405 ق) الجامع للشرائع، قم: مؤسسه سید الشهداء العلمیة، چاپ اول.
  • ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414 ق) لسان العرب، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر، چاپ سوم
  • اردبیلى، احمد بن محمد. (1403 ق) مجمع الفائدة و البرهان، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول.
  • امام خمینى، سید روح اللّه. (1379) تحریرالوسیله، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول.
  • امام خمینى، سید روح اللّه. (1385) صحیفه امام(دوره 22 جلدی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم.
  • بهجت فومنى، محمدتقى. (1426 ق) جامع المسائل، قم: دفتر معظم‌له، چاپ دوم.
  • تبریزى، جواد بن على. (1417 ق) أسس الحدود و التعزیرات، قم: دفتر مؤلف، چاپ اول.
  • جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودى. (1426 ق) فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت (ع)، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى، چاپ اول.
  • جوهرى، اسماعیل بن حماد. (1410 ق) الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دارالعلم للملایین، چاپ اول.
  • حلبى، ابوالصلاح. (1403 ق) الکافی فی الفقه، اصفهان: کتابخانه امیرالمؤمنین، چاپ اول.
  • حمیرى، عبدالله بن جعفر. (1413 ق) قرب الإسناد، قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، چاپ اول.
  • حمیرى، نشوان بن سعید. (1420 ق) شمس العلوم، بیروت: ‏دارالفکر المعاصر، چاپ اول.
  • حیدری، علی مراد. (1392) «نقد کیفر شناختی تشهیر رسانه­ای»، حقوق اسلامی، سال دهم، شماره 38.
  • خوانسارى، سید احمد. (1405 ق) جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
  • خویى، سید ابوالقاسم. (1422 ق) مبانی تکملة المنهاج، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، چاپ اول.
  • راوندى، سعید بن عبدالله. (1405 ق) فقه القرآن، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى، چاپ دوم.
  • روحانی، سید صادق. (1412 ق) فقه الصادق (ع)، قم: دارالکتاب-مدرسه امام صادق (ع)، چاپ اول.
  • زبیدى، سیدمحمدمرتضى. (1414 ق) تاج العروس من جواهر ‏القاموس، بیروت: دار‏الفکر، چاپ اول.
  • زمانی، لیلا؛ حسین ابویی و علی تولایی. (1390) «تشهیر شاهد زور»، دو فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال چهل و چهارم، شماره 2.
  • زمخشرى، محمود بن عمر. (1417 ق) الفائق فی غریب الحدیث، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول.
  • سبزوارى، سید عبدالأعلى. (1413 ق) مهذّب الأحکام، قم: مؤسسه المنار،چاپ چهارم.
  • سلار دیلمى، حمزة بن عبدالعزیز. (1404 ق) المراسم العلویة، قم: منشورات الحرمین، چاپ اول.
  • سلطانی، عباسعلی؛ زهرا محدثی. (1396) «نگرشی بر مجازات تشهیر در فقه شیعه با نگاهی به قوانین موضوعه»، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره 49.
  • سید مرتضى، على بن حسین. (1415 ق) الانتصار، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول.
  • شبیری زنجانى، سید موسی. (1428 ق) المسائل الشرعیة، قم: مؤسسة نشر الفقاهة، چاپ اول.
  • شهید ثانى، زین‌الدین بن على. (1410 ق) الروضة البهیة، قم: داورى، چاپ اول.
  • شهید ثانى، زین‌الدین بن على. (1413 ق) مسالک الأفهام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
  • شیخ صدوق، محمد بن على. (1413 ق) من لایحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم.
  • شیخ طوسى، محمد بن حسن. (الف1407 ق) الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول.
  • شیخ طوسى، محمد بن حسن. (ب 1407 ق) تهذیب الأحکام، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
  • شیخ طوسى، محمد بن حسن. (1387 ق) المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران: المکتبة المرتضویة، چاپ سوم.
  • شیخ طوسى، محمد بن حسن. (1400 ق) النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، بیروت: دارالکتاب العربی.
  • شیخ مفید، محمد بن محمد. (1413 ق) المقنعة، قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، چاپ اول.
  • صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد. (1414 ق) المحیط فی اللغة، بیروت: عالم ‏الکتاب، چاپ اول.
  • صفایی، سید حسین. (1383) قواعد عمومی قراردادها، تهران: میزان، چاپ دوم.
  • طباطبایی حائرى، سید على بن محمد. (1418 ق) ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، قم: مؤسسه آل البیت، چاپ اول.
  • طریحى، فخرالدین. (1416 ق) مجمع البحرین، تهران: کتابفروشى مرتضوى، چاپ سوم.
  • عاملى، سید جواد بن محمد. (1419 ق) مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف. (1410 ق) إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف. (1420 ق) تحریر الأحکام الشرعیۀ علی مذهب الامامیۀ، قم: مؤسسه امام صادق علیه‌السلام، چاپ اول.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف. (1414 ق) تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسه آل البیت، چاپ اول.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف. (1413 ق) قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول.
  • غلامی، علی؛ محمدحسین مجتهدی ومحمدحسن طهماسبی. (1397) «مجازات تشهیر در تعزیرات (با رویکرد تطبیقی به مجازات‌های مبتنی بر شرمساری در ایالات‌متحده)»، مجله حقوقی دادگستری، سال هشتاد و دوم.
  • فاضل لنکرانى، محمد موحدى. (1422 ق) تفصیل الشریعة-الحدود، قم: مرکز فقهى ائمه ‏اطهار.
  • فاضل هندى، محمد بن حسن. (1416 ق) کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، ‏‏قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول.
  • فراهیدى، خلیل بن احمد. (1410 ق) کتاب العین، قم: نشر هجرت، چاپ دوم.
  • فیض کاشانى، محمدمحسن بن شاه مرتضى. (بی­تا) مفاتیح الشرائع، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشى، چاپ اول.
  • قرشى، سید علی‌اکبر. (1412 ق) قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چاپ ششم.
  • کلینى، محمد بن یعقوب. (1407 ق) الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
  • کیدرى، محمد بن حسین. (1416 ق) إصباح الشیعة بمصباح الشریعة، قم: مؤسسه امام صادق، چاپ اول.
  • گلپایگانى، سیدمحمدرضا موسوى. (1412 ق) الدر المنضود فی أحکام الحدود، قم: دار القرآن الکریم.
  • مجلسى اول، محمدتقى. (1406 ق) روضة المتقین، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانپور، چاپ دوم.
  • مجلسى دوم، محمدباقر بن محمدتقى. (بی­تا) حدود و قصاص و دیات، تهران: مؤسسه نشر آثار اسلامى.
  • مجلسى دوم، محمدباقر بن محمدتقى. (1404 ق) مرآة العقول، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چاپ دوم.
  • مجلسى دوم، محمدباقر بن محمدتقى. (1406 ق) ملاذ الأخیار، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى.
  • محدث نوری، میرزا حسین. (1408 ق) مستدرک الوسائل، بیروت: مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول.
  • محقق حلی، جعفر بن حسن. (1418 ق) المختصر النافع، قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة، چاپ ششم.
  • محقق حلی، جعفر بن حسن. (1408 ق) شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
  • محقق داماد، سید مصطفی. (1406 ق) قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامى، چاپ دوازدهم.
  • مشکینى، میرزاعلى. (1419 ق) مصطلحات الفقه، قم: نشر الهادی، چاپ اول.
  • مصطفوى، حسن. (1402 ق) التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر.
  • مغربى، نعمان بن محمد. (1385 ق) دعائم الإسلام، قم: مؤسسه آل البیت، چاپ دوم.
  • مغنیه، محمدجواد. (1421 ق) فقه الإمام الصادق علیه­السلام، قم: مؤسسه انصاریان، چاپ دوم.
  • منتظری، حسینعلى. (1409 ق) مبانى فقهى حکومت اسلامى، قم: مؤسسه کیهان، چاپ اول.
  • موسوی اردبیلى، سید عبدالکریم. (1427 ق) فقه الحدود و التعزیرات، قم: مؤسسة ‏النشر لجامعة المفید.
  • مؤمن قمی، محمد. (1422 ق) مبانی تحریر الوسیلة-کتاب الحدود، تهران: مؤسسه ‏تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول.
  • نجفى، محمدحسن. (1404 ق) جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
  • نراقى، احمد بن محمدمهدى. (1417 ق) عوائد الأیام فی بیان قواعد الاحکام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
  • وحید خراسانى، حسین. (1428 ق) منهاج الصالحین، قم: مدرسه امام باقر علیه‌السلام، چاپ پنجم.