بررسی قاعده احسان در سقوط مسئولیت مدنی و کیفری در فقه و حقوق با رویکردی بر اندیشه امام خمینی(ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

احسان به عنوان یکی از مسقطات ضمان در فقه امامیه و حقوق ایران به شمار می رود، به موجب این قاعده هرگاه شخصی به قصد نیکی به دیگران عملی انجام دهد که موجب خسارت یا صدمه به وی گردد، در صورت رعایت کردن احتیاطات لازم و مقررات قانونی اقدام کننده یا فاعل، ضامن نبوده و معاف از مسئولیت است. درواقع هدف از پژوهش حاضر که به صورت توصیفی-تحلیلی به نگارش درآمده شناخت مبانی و ارتباط این قاعده با دیگر قواعد فقهی و حقوقی بوده و یافته ها حاکی از آن است که احسان هم دربردارنده مفهوم دفع ضرر است و هم جلب منفعت. پس از حیث قلمرو و عمل نیکوکارانه ممکن است نسبت به عموم مردم، اشخاص خاص و حتی خود فاعل انجام شود و پیرامون تأثیر قاعده احسان در رفع ضمان ناشی از مسئولیت مدنی به صراحت می توان بیان داشت که فرد محسن نه تنها ملزم به جبران خسارت نیست بلکه از مسئولیت کیفری نیز با توجه به قاعده احسان تبرئه می شود.

کلیدواژه‌ها


- آموزگار، مرتضی.(1385) تعقیب کیفری و انتظامی پزشک مقصر، تهران: انتشارات مجد، چاپ اول. - امام خمینی، سید روح الله.(1385) صحیفه امام (دوره 22 جلدی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، چاپ چهارم. -امی، احمد. (1395) ماهیت انتقال خون در نظام حقوقی ایران، رساله دکتری تخصصی، تهران: دانشگاه خوارزمی. - حسینی مراغی، احمد.(1425 ق) تفسیر المراغی، لبنان: دارالفکر. - حکمت نیا، محمود و مسعود فیاضی.(1394)«احسان به جمع )احسان جمعی(و نقش آن در مسئولیت مدنی»، مطالعات اسلامی: فقه و اصول، شماره 101، صص 115-99. - داراب پور، مهراب.(1387) مسئولیت های خارج از قرارداد، تهران: انتشارات مجد، چاپ اول. - دشتی، محمد.(1387) ترجمه نهج البلاغه حضرت امیرالمؤمنین (ع)، قم: نشر الهادی، چاپ سی و دوم. - دهخدا، علی اکبر.(1373) لغت نامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ پنجم. - راغب اصفهانی، حسین.(1399) فرهنگ قرآنی راغب، تهران: نشر تافته، چاپ اول. - سعدی، حسینعلی.(1390)«تحلیل مسئولیت پزشک در قبال خسارات غیرعمدی در پرتو قاعده احسان»، مجله علمی- پژوهشی فقه پزشکی، شماره 8-7، صص 71-41. - شریعتی، روح الله.(1387) قواعد فقه سیاسی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ دوم. - صابونی، محمدحسن.(1398) صفوة التفاسیر، قم: مکتبة البشری، چاپ اول. - صالحیان بهروز.(1388)جایگاه احسان در قلمرو حقوق مدنی، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه شیراز. - طاهری، حبیب الله.(1380) حقوق مدنی (٣و ٤)، تهران: دفتر انتشارات اسلامی. - فیض نسب، علیرضا.(1378) مبادی فقه و اصول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهاردهم. - کاتوزیان، ناصر.(1387) قانون مدنی در نظم حقوق کنونی، تهران: میزان، چاپ هجدهم. -گرجی، ابوالقاسم.(1387) مبانی حقوق اسلامی، تهران: انتشارات مجد، چاپ اول. - گلدوزیان، ایرج.(1376)حقوق جزای عمومی، تهران: انتشارات مجد، چاپ اول. - محقق داماد، مصطفی.(1387) قواعد فقه (بخش مدنی)، تهران: انتشارات سمت، چاپ هشتم. - معین، محمد.(1386) فرهنگ معین، تهران: نشر زرین، چاپ سوم. - منتظری، حسین.(1385) احکام پزشکی، تهران: نشر نی، چاپ سوم. - موسوی بجنوردی، محمد. (الف١٣٨٧) اندیشه های حقوقی (٢) حقوق مدنی و کیفری، تهران: انتشارات مجد، چاپ اول. - موسوی بجنوردی، محمد.(ب١٣٨٧) قواعد فقهیه، تهران: انتشارات مجد، چاپ دوم. - موسوی بجنوردی، محمد. (1372)«مسئولیت مدنی و کیفری پزشک»، مجله حقوقی دادگستری، دوره57، شماره 9، صص 44-39. - نجفی، موسی.(1375) تأملات سیاسی در تفکر اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی، چاپ اول. - ولایی، عیسی.(1387) قواعد فقهی، قم: انتشارات دارالفکر، چاپ اول.