تبیین فاعلیت نفس درسلسله مراتب عقل براساس نظریه ملاصدرا و امام خمینی (س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد بازنشسته و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری فلسفه وکلام اسلامی واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

از نظر ملاصدرا حرکت جوهری نفس انسان با حدوث جسمانی در بدن، آغاز می‌شود و قوایش در این حرکت به فعلیت می‌رسد. ازجمله این قوا، قوه عقل است که ذومراتب است. حرکت نفس از مرحله عقل هیولانی آغاز و تا مرحله عقل فعال ادامه می‌‌یابد. در طی این مراحل دارای انواع ادراکات است. ازجمله این ادراکات، می‌توان ادراکات حسی، خیالی و عقلانی را نام برد. در عقل هیولانی تا عقل بالملکه دارای ادراکات حسی و خیالی است و در عقل بالفعل و عقل فعال ادراکات عقلانی دارد. بسته به نوع ادراکاتش و اینکه در چه مرحله‌ای از عقلانیت قرار دارد، انواع فاعلیت در افعالش تبیین می‌شود. امام خمینی از شارحان حکمت متعالیه نیز در این مسئله صاحب‌نظر است. مقایسه دو نظریه و کشف نقاط اشتراک و افتراق آن‌ها، از اهداف این نوشتار است. ضرورت طی مراحل و تعداد آن‌ها و ملکه شدن صور عقلانی برای نفس در اثر تکرار از نقاط مشترک، دو نظریه و طرح مسئله ایمان قبل از ورود نفس به عقل نظری و عملی و ارجاع مراتب عقل نظری و عملی به یکدیگر و منتهی شدن مراحل هردو عقل به عقل مستفاد، نظریه مختص به امام خمینی است.

کلیدواژه‌ها


-         اردبیلی، سیدعبدالغنی. (1392) تقریرات فلسفه امام خمینی، شرح اسفار، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم، 3 جلد.
-         ابن‌سینا، حسین. (1404 ق) الهیات شفا، تصحیح سعید زاید، قم: مکتبه آیة الله المرعشی، چاپ اول، 1 جلد.
-         ابن‌سینا، حسین. (1375) النفس من کتاب الشفاء، با تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم: مکتب اعلام اسلامی چاپ اول، 1 جلد.
-         امام خمینی، سیدروح‌الله. (1388) شرح حدیث جنود عقل و جهل، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ شانزدهم،1 جلد.
-         جوادی آملی، عبدالله. (1393) رحیق مختوم شرح حکمت متعالیه، قم: مرکز نشر اسرا، چاپ چهارم، 10 جلد.
-         کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق. (1369) اصول کافی، ترجمه و شرح سید جواد مصطفوی، تهران: انتشارات کتاب‌فروشی علمیه اسلامیه، چاپ اول، 4 جلد.
-         ملاصدرا، محمد بن ابراهیم.(1410 ق) الحکمة المتعالیه فی الاسفارالعقلیة الاربعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، 9 جلد.
-        ملاصدرا، محمد بن ابراهیم.(1360) الشواهدالربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: المرکز الجامعة للنشر، چاپ اول، 1 جلد.
-         ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. (1363) المشاعر، به اهتمام هانری کربن، تهران: ناشر کتابخانه طهوری، چاپ اول، 1 جلد.
-        ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. (1422 ق) مجموعه رسایل فلسفیه، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، 1 جلد.
-        ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. (1378) أجوبة المسائل، تصحیح و تحقیق دکتر عبدالله شکیبا، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی، چاپ اول،1 جلد.
-       ملاصدرا، محمد بن ابراهیم.(1366) شرح اصول کافی، کتاب العقل و الجهل، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول، 3 جلد.
-       ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. (1420 ق) العرشیه، تصحیح و تعلیق فاتن محمداللبون فولاد کار، لبنان: مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول، 1 جلد.