تأثیر جرم‏‌انگاری بر وضعیت معاملات ارز غیرمجاز با رویکردی به آرای امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری فقه و حقوق خصوصی دانشگاه خوارزمی

2 استادیارگروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

3 استادیار دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، تهران، ایران

چکیده

چکیده: مطابق اصل رضایی بودن اعمال حقوقی، به‌جز وجود و تلاقی صحیح اراده‏‌ها، عامل دیگری برای صحت معاملات شرط نیست؛ اما در استثنائات وارد بر این اصل تشریفاتی همچون استفاده از اصطلاحات و الفاظ خاص، تنظیم سند رسمی و... نیز جزء شرایط صحت معاملات قرار می‏‌گیرد. در معاملات غیرمجاز ارز که از آن به قاچاق ارز یاد می‌‏شود، عدم توجه به ممنوعیت‏‌ها، علاوه بر ایجاد آثار تکلیفی، بر وضعیت معاملات نیز مؤثر است و سبب بطلان این معاملات می‏‌شود. نتیجه آن‏که شرایط لازم‌الرعایه در معاملات ارز برای رهایی از مجازات، از منظر حقوق خصوصی، تشریفات لازم برای صحت این معاملات نیز به شمار می‏‌روند. با این تعبیر، امروزه دیگر نمی‌‏توان قائل به رضایی بودن معاملات ارز بود و این معاملات را باید جزء استثنائات وارده بر اصل رضایی بودن اعمال حقوقی قلمداد کرد. بررسی آرای فقهی امام خمینی، به‌عنوان بنیان‏‌گذار فقه حکومتی نوین، نشان می‏‌دهد که این شیوة وضع مقررات، نه بر مبانی فقهی حقوقی متقنی استوار است و نه توانسته قانون‏‌گذار را به هدف خود که مقابله با نابسامانی ارزی است، برساند.

کلیدواژه‌ها


- آخوند خراسانی، محمدکاظم. (1409 ق) کفایة الاصول، قم: مؤسسه آل البیت، چاپ اول.
- ابن حیون، ابوحنیفه نعمان بن محمد تمیمی مغربی. (1385 ق) دعائم الاسلام، قم: مؤسسه آل البیت علیهم الاسلام، چاپ دوم، دوره 2 جلدی. 
- ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414) لسان العرب، بیروت: دار لسان العرب.
- امام خمینی، سید روح‌الله. (1421 ق) کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، دوره 5‌ جلدی.
- امام خمینی، سید روح‌الله. (1423 ق) تهذیب الأصول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
- امام خمینی، سید روح‌الله. (1385) صحیفه امام (دوره 22 جلدی)، تهران: انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم.
- امام خمینی، سید روح‌الله. (1392) استفتائات، تهران: انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- امام خمینی، سید روح‌الله. (1368) تاریخ معاصر از دیدگاه امام خمینی(س)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
- امامی، سید حسن. (1385) حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامیه، چاپ ششم، دوره 6‌ جلدی.
- امیری، مصطفی، رضا حق پناه، و علی محمدیان. (1395) «پژوهشی در باب ماهیت حکم حکومتی»، مجله علمی-پژوهشی حکومت اسلامی، شماره چهارم.
- انصاری، مرتضى بن محمدامین. (1415 ق) کتاب المکاسب، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، چاپ اول.
- انصاری، مرتضى بن محمدامین. (1383) مطارح الأنظار، قم: انتشارات مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول.
- باقر زاده، احد. (1387) فقه و قانون‏گذاری در اسلام، تهران: انتشارات علوم اسلامی.
- باقی زاده، محمدجواد و عبدالله امیدی فرد. (1393) «ضرورت حفظ نظام و منع اختلال در آن در فقه امامیه»، فصلنامه علمی-پژوهشی شیعه شناسی، شماره 47.
- بروجردى، حسین. (1417 ق) تقریرات فی أصول الفقه، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ اول.
- بندر بیگی، محمد. (1374) ترجمه المنجد، تهران: انتشارات ایران، چاپ هفتم.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1340) تأثیر اراده در حقوق مدنی، تهران: نشر مؤلف- چاپخانه گیلان.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1387) مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: انتشارات گنج دانش، دوره 5‌ جلدی.
- حسینی، سید علی. (1380)«نظریه مصلحت از دیدگاه امام خمینی(ره)»، فصلنامه اندیشه صادق، شماره 5.
- خسرو پناه، عبدالحسین. (1383) گفتمان مصلحت، تهران: انتشارات کانون اندیشه جوان، چاپ دوم.
- خویی، ابوالقاسم. (1412 ق) مصباح الفقاهه فی المعاملات، بیروت: انتشارات دارالهادی، دوره 7 جلدی.
- خویی، ابوالقاسم.  (1422 ق) مصباح الأصول، قم: انتشارات مکتبة الداوری، چاپ اول، دوره 2 جلدی.
- دهخدا، علی‌اکبر. (1377) لغت‏نامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، دوره 16 جلدی.
- راعی، مسعود و فرامرز عطریان. (1391) «حاکمیت قانون و احکام حکومتی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، مجله علمی-پژوهشی حکومت اسلامی، شماره 63.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412 ق) المفردات فی غریب القرآن، دمشق: دارالعلم الدار الشامیه.
- رفیعی مقدم، علی. (1390) اصل رضایی بودن اعمال حقوقی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق علیه‏السلام، چاپ اول.
- شرتونی، سعید الخوری. (1416 ق) اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، قم: دار الأسوة للطباعة و النشر.
- شیخ طوسى، محمد بن حسن. (1387 ق) المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ اول، دوره 8 جلدی.
- شهید ثانی، زین‌الدین علی عاملى. (1416 ق) تمهید القواعد الاصولیه و العربیه، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول.
- شهیدی، مهدی. (1382) حقوق مدنی 6 (عقود معین)، تهران: انتشارات مجد، چاپ سیزدهم.
- شهیدی، مهدی. (1393) تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران: انتشارات مجد، چاپ دهم.
- صابری، حسین. (1379) «پژوهشی تطبیقی در مدلول و مقتضای نهی در عبادات و معاملات»، مجله مشکات، شماره 66.
- صدیقیان، عبدالله و فاطمه ساجدی. (1395) «آثار نهی قانون‏گذار در حقوق موضوعه ایران»، فصلنامه علمی تخصصی اندیشمندان حقوقی، شماره دهم.
- صفایی، حسین. (1351) دوره مقدماتی حقوق مدنی، تهران: مؤسسه عالی حسابداری.
- عابدیان، سید حسن و محمد رضا ارمک. (1396) «بررسی احکام فقهی خرید و فروش کالای قاچاق از منظر ایجاد اختلال نظام»، فصلنامه علمی- پژوهشی حکومت اسلامی، شماره 22، صص 33-58.
- عراقى، ضیاءالدین. (1417 ق) نهایة الأفکار، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
- عمید، حسن. (1389) فرهنگ فارسی عمید، تهران: انتشارات اشجع.
- فخر المحققین، محمدبن یوسف. (1387ق) إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: انتشارات اسماعیلیان، چاپ اول.
- فرزانه، عبدالحمید. (1392) «تأثیر مصلحت عمومی در سلب مالکیت عمومی توسط دولت ازنظر فقه و حقوق اسلامی»، فصلنامه علمی-پژوهشی فقه و تاریخ تمدن، شماره سی و پنجم.
- قاسم‏‌زاده، سید مرتضی. (1388) حقوق مدنی - مختصر قراردادها و تعهدات، تهران: انتشارات دادگستر.
- قنواتی، جلیل. (1378) «رابطه قصد و رضا در اعمال حقوقی با تأکید بر دیدگاه امام خمینی(ره)»، مجله روش‌شناسی علوم انسانی، شماره بیستم.
- کاتوزیان، ناصر. (5831) قواعد عمومی قراردادها، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- کاظمی خراسانی، محمد علی. (1376) فوائد الاُصول، تقریرات درس محمدحسین نائینى، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ اول، دوره 5‌ جلدی.
- محقق حلى، جعفر بن حسن. (1412 ق) نکت النهایة، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، دوره 3 جلدی.
- مشکینی، علی. (1348) اصطلاحات الأصول و معظم ابحاثها، تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول.
- مظفر، محمدرضا. (1430 ق) أصول الفقه، قم: انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، دوره 2 جلدی.
- منتظری، حسین‏علی. (1409 ق) مبانی فقهی حکومت اسلامی، تهران: انتشارات کیهان، چاپ اول.
- موسوی بجنوردی، سید محمد. (1364) «آیا نهی در معاملات موجب فساد است؟»، مجله حق (مطالعات حقوقی و قضایی)، شماره 3.
-موسوی بجنوردی، سید محمد. (1379) علم اصول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
- موسوی بجنوردى، سید حسن (1380) منتهى الأصول، تهران: مؤسسه عروج، چاپ اول، دوره دو جلدی.
- مهیار، رضا. (1410 ق) فرهنگ ابجدی عربی-فارسی، قم: انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
- نائینی، میرزا محمدحسین. (1373) منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران: المکتبة المحمدیه، چاپ اول، دوره 2 جلدی.
- نجفی، محمدحسن. (1365) جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران: المکتبه الاسلامیه، چاپ ششم، دوره 43 جلدی.
- نراقی، ملا احمد. (1417 ق) عوائد الایام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول.