سیاست‌گذاری ارکان مسئولیت کیفری در حقوق ایران و انگلستان با نگرشی بر نظرات امام خمینی(س) و دیگر فقها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار ، گروه حقوق جزا و جرم شناسی ، دانشکده حقوق ، دانشگاه شهید بهشتی تهران ، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی، گروه حقوق کیفری و جرم شناسی، دانشکده حقوق ، الهیات و علوم سیاسی ، واحد علوم و تحقیقات ، دانشگاه

چکیده

چکیده: سیاست‌گذاری جنایی، مهم‌ترین شاخصۀ دستگاه‌های حقوقی دنیا محسوب می‌شود. هر نظام حقوقی برای اینکه بتواند مسئولیت کیفری را بر کسی تحمیل کند، یکسری شرایطی را تحت عنوان ارکان مسئولیت کیفری، در قوانین و مقررات خود وضع و به سیاست‌گذاری در این رابطه اقدام می‌کند. سیستم حقوقی ایران و انگلستان، علی‌رغم اختلافات اساسی، به‌ لحاظ اینکه حقوق ایران تابع فقه و قانون نوشته و حقوق انگلستان، تابع مقررات ناشی از رویه قضایی بوده، در این سیاست‌گذاری اشتراکات و تفاوت‌هایی با همدیگر دارند و از معیارهای واحدی تبعیت نمی‌کنند. این مقاله به دنبال پاسخ به دو سؤال است: 1. سیاست‌گذاری مسئولیت کیفری در فقه و نظام حقوقی ایران و انگلستان در موضوعات سن، عقل و رشد بر چه اساسی است؟ 2. وجوه افتراق و اشتراک دو نظام مذکور در حوزۀ سیاست‌گذاری موضوعات مذکور چیست؟ هر دو نظام حقوقی و فقه ما، با وجود اختلافاتی، سیاست‌گذاری مسئولیت کیفری در موضوعات سن، عقل و رشد جزایی را به‌عنوان یک اصل پذیرفته‌اند، بدین معنا که تحمیل مسئولیت کیفری نسبت به افراد، بر رسیدن به سن معین، برخورداری از عقل و رشد جزایی منوط شده است.

کلیدواژه‌ها


- اردبیلی، محمدعلی. (1394) حقوق جزای عمومی، تهران: انتشارات بنیاد حقوقی میزان.
- امام خمینی، سید روح‌الله. (1379) تحریرالوسیله، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
- اونادل، دان و دان سیمور. (2002) کتابچه تخصصی حمایت از کودک، تهران: ترجمۀ یونیسف.
- بوشهری، جعفر. (1379) حقوق جزا، اصول و مسائل، تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار.
- بهار زاده، پروین و معصومه شیردل. (1396) «نقد سندی و دلالی روایت رفع قلم»، مجله علوم حدیث، سال 22، شماره 4.
- پاک‌نهاد، امیر. (1385) «رویکرد نوین حقوق جزای انگلستان به بزهکاری اطفال»، مجله تخصصی الهیات و حقوق، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره 19، صص 152 - 121.
- پور قهرمانی، بابک. (1392) «تأملی بر مسئولیت کیفری اطفال در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 از سیاست تفریطی تا سیاست افراطی»، کنفرانس ملی سیاست کیفری ایران در قبال بزهکاری و بزه‌دیدگی کودکان و نوجوانان، کرمان: دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته.
- ثعابی، ابی‌منصور. (1414 ق)، فقه اللغۀ، قم: دارالکتاب العلمیه.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1388) ترمینولوژی حقوق، تهران: انتشارات گنج دانش.
- حر عاملی، محمد بن حسن. (1409 ق) تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم السلام.
- حسینجانی، بهمن و مسعود مظاهری تهرانی. (1389) اصل شخصی بودن مسئولیت کیفری با نگرشی به قوانین کیفری فرانسه و آمریکا، تهران: انتشارات مجد.
- حسینی، سید محمد و امیر اعتمادی. (1394) «جنون به‌عنوان عامل رافع مسئولیت کیفری در حقوق ایران و انگلستان»، مجله مطالعات حقوق تطبیقی، دورۀ 6، شمارۀ 2، صص 517-491.
- حیدری مسعود. (1394) «بررسی تطبیقی سن مسئولیت کیفری اطفال در فقه اسلامی، اسناد بین‌المللی و قانون»، فصلنامه پژوهشی تطبیقی حقوق اسلام و غرب، شماره اول، صص 25-1.
- دانش، تاج زمان. (1388). مجرم کیست؟ جرم‌شناسی چیست؟، تهران: انتشارات کیهان، چاپ یازدهم.
- دانش، تاج زمان. (1386) دادرسی اطفال بزهکار در حقوق تطبیقی، تهران: انتشارات میزان.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1404 ق) معجم المفردات فی غریب القرآن، تهران: دفتر نشر اسلامی.
- زراعت، عباس. (1392) شرح مختصر قانون مجازات اسلامی (مصوب 1392)، تهران: انتشارات ققنوس، چاپ اول.
- زراعت، عباس. (1383) قانون مجازات اسلامی در نظم کنونی (با تجدیدنظر و اضافات، همراه با فهرست تفصیلی عناوین مجرمانه)، تهران: انتشارات ققنوس.
- شافعی، محمد بن ادریس. (1983) الام، بیروت: انتشارات دارقتیبه للطباعة و النشر و التوزیع.
- شهیدی، مهدی (1380) ارث، تهران: انتشارات مجد، چاپ یازدهم.
- صانعی، یوسف (1424 ق) فقه الثقلین فی‌شرح تحریرالوسیله (کتاب القصاص)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
- صفایی، سید حسن (بی‌تا) تقریرات درس حقوق مدنی 7، دوره کارشناسی، تهران: دانشگاه تهران.
- عسکری، حسن بن عبدالله (1412 ق) معجم الفروق اللغویه، قم: الجامعة المدرسین، مؤسسة النشر الاسلامی.
- عوده، عبدالقادر. (1405 ق) التشریع الجنایی الاسلامی مقارناً بالقانون الوضعی، قاهره: مکتبۀ التراث.
- طهطاوی، رفاعه رافع. (1433 ق) المرشد الامین لللبنات و البنین، اسکندریه: مکتبۀ الاسکندریه.
- فتحی، حجت‌الله. (1388) «مسئولیت کیفری اطفال با رویکرد لایحه قانون مجازات اسلامی»، نشریه حقوق اسلامی، سال ششم، شماره 21.
- کاتوزیان ناصر. (1371) مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران: انتشارات گنج دانش، چاپ بیست و یکم.
- کشفی، سید سعید. (زمستان 1388) «تبیین فرآیند نظام کنترل بزهکاری کودکان و نوجوانان با تأکید بر نقش پلیس»، مجله کارآگاه، دورۀ دوم، سال سوم، شماره 9.
- گل پرور، حسن. (1378) «بررسی تطبیقی مسئولیت کیفری و دادرسی اطفال در حقوق ایران و انگلیس»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، مجتمع آموزش عالی قم.
- گلدوزیان، ایرج. (1392) محشای قانون مجازات اسلامی (3-2-1)، تهران: انتشارات مجد، چاپ یازدهم.
- محقق حلی، نجم‌الدین. (بی‌تا) تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، مشهد: مؤسسه آل البیت.
- محقق حلی، نجم‌الدین. (1373) شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران: انتشارات استقلال.
- محمود مصطفی، محمود. (1961) قانون العقوبات (القسم العام)، قاهره: مکتبۀ القاهره العربیه.
- مرعشی، سید محمدحسن (مرداد و شهریور 1379) «نظارت فقهی و حقوقی در خصوص قضاوت زن از دیدگاه اسلام - بلوغ و رشد»، ماهنامه دادرسی، شماره 21، صص 5-3.
- مرکز تحقیقات فقهی حقوقی قوه قضاییه. (1392) نرم افزار گنجینه استفتائات قضایی، تهران: انتشارات مرکز تحقیقات فقهی حقوقی قوه قضاییه.
- موسوی بجنوردی، سید محمد. (1388) مجموعه مقالات فقهی، حقوقی و اجتماعی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
- موسوی بجنوردی، سید محمد و مریم حسینی‌آهق. (بهار 1392) «تصرفات مالی ممیّز با رویکرد تطبیقی به نظرات امام خمینی»، پژوهشنامه متین، شماره 58، صص 14-1.
- موسوی بجنوردی، سید محمد و راضیه زارعی. (پاییز 1393) «جایگاه رشد در تحقق مسئولیت کیفری با رویکردی بر نظر امام خمینی(س)»، پژوهشنامه متین، سال شانزدهم، شماره 64، صص 18-1.
- مهرا، نسرین. (1390) عدالت کیفری کودکان و نوجوانان، تهران: بنیاد حقوقی میزان، چاپ اول.
- مهرنیا، اصغر. (1392) «بررسی جنون و تغییرات آن در لایحه مجازات اسلامی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه قم.
- میرسعیدی، سید منصور. (1386) مسئولیت کیفری: قلمرو و ارکان، تهران: انتشارات میزان، چاپ سوم.
- میر محمدصادقی، حسین و منصوره محمدی. (1395) بررسی سن مسئولیت کیفری کودکان در ادوار قانون‌گذاری ایران و فقه جزایی اسلام، تهران: نشر میزان، چاپ اول.
- نجفی، محمدحسن. (1392) جواهرالکلام فی ثوبه الجدید، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
- نجفی ابرندآبادی، علی حسین. (1390) از حق‌های کودکان تا حقوق کودکان، (دیباچه) در مدنی و زینالی (آسیب‌شناسی حقوق کودکان در ایران)، تهران: نشر میزان.
- نوری، بهنام. (1393) «بررسی تطبیقی مسئولیت کیفری افراد محجور در حقوق کیفری ایران و انگلستان»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل.
- هاشمی، سید حسین. (بهار 1383) «دختران؛ سن رشد و مسئولیت کیفری»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 32، صص 003-742.

- Arenella, P. (1990) ‘Character, choice and moral agency: the relevance of character 
to our moral culpability judgements’, Social Philosophy and Policy, 7, 2, 67.
- Bandalli, S. (2000) ‘Children, responsibility and the new youth justice’, in Goldson, B. (ed.)The New Youth Justice, Lyme Regis: Russell House.
- Bandalli, S.t(1998) ‘Abolition of the presumption of doli incapax and the criminalisation of children’, Howard Journal of Criminal Justice, 37, 2, 114–23.
- Dennis, I.H. (1998) Criminal Law Statutes, London, Sweet & Maxwell, Fourth edition.
- Elliott, Catherine and Quinn, Frances.t(2010) Criminal Law, Eighth Edition. London: Pearson Education Limited.
- Elizabeth S.Scott. (2006) N.DIKON reppucci, Jill Antonishak.Jennifer T.De Gennaro ‘public attitudes aboute the culpability and punishment of young offenders’, 24 Behavioural Sciences & the law 6,815
- Howard, C. (1982) Criminal Law, 4th edn, Sydney: Law Book Company.
- Home office (1997a) No More Excuses: A New Approach to Tackling Youth Crime in England and Wales, London: The Stationery Office.
- Home office.t(1997b) Tackling Youth Crime, London: The Stationery Office.
- Jefferson, Michael.t(2009) Criminal Law, Ninth Edition,London, Pearson Education Limited.
- Johnson,Mathiew. (1998) The Criminal Capacity of Children, http://www.legalaid.nsw.gov.au.
- Law, Jonathan, Martin, Elizabeth A. (2011), A Dictionary of Law, Seventh Edition, New York, Oxford University Press.
- Moor,M.S. (1990) ‘Choice, character and excuse’,Social Philosophy and Policy, 7,2, 29.
- Mcguinness Terry.t(2016) The age if criminal responsiblity, Brifing paper,number 7687.15 August, p7.
- Penal Affairs Consortium. (1995) ‘The Doctrine of ‘Doli Incapax’, London: Penal Affairs Consortium.
- Raymond, Arthur.(2011) Rethinking the criminal responsibility of young people in England,Opportunities and Challenges: Implementing the UN Convention on the Rights of the Child, Queens University Belfast,June 1-2, in Book of abstracts.
- Sanders, Jane and others. (1987) Doli Incapax review, http://www.theshopfrnt.org/documents/Age of Criminal Responsibilty.
- simmons,J. (2012( center for society justice, Rules of Engagement: changing the heart of youth justice, jaunary, p 201.
- Smith, A. (1994) ‘Doli Incapax under thret’, Cambridge law journal.
- Turner, J. (1958) ‘Outlines of Criminal Law’, 17th edn, C,mbridge: Cambridge Unitersity Press.
- United Nations Committee on the Rights of the Child. (2007) General Comment No. 10: Children’s Rights in Juvenile Justice, CRC/C/GC/10, Vienna: UNCRC.
- Van Bueren, Gerandine. (2016) A commentary on the united nations convention on the rights of the child (ARTICL40( Boston.MARTINUS Nijhoff publisher.first published.
- Williams, G. (1954) The Criminal Responsibility Of children, Criminal law review 493.