تبیین مدلهای مختلف بیانِ مقامات و منازل عرفانی بر اساس دیدگاه امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری عرفان اسلامی پژوهشکدۀ امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

یکی از مهم‌ترین مباحث طرح‌شده در عرفان عملی شرح مقامات و منازل عرفانی است. از نخستین سال‌های تاریخ مکتوبِ مباحث عرفانی، یکی از دغدغه‌های اصلی عارفان، بیان مقامات و منازل عرفانی بوده است؛ با وجود این عرفای مسلمان نتوانسته‌اند تعداد منازل و مقامات تا رسیدن به مقصد را به‌طور مشخص و معین ترسیم کنند و اختلافات عمده‌ای بین ایشان وجود دارد. تفاوت و اختلاف آرای عرفا در مقولۀ مقامات و منازل سلوکی را می‌توان ذیل چهار عنوان اصلی دسته‌بندی کرد: «تعدد»؛ «تنوع»؛ «ترتب» و «تعریف».
 امام خمینی رویکردی پارادوکسیکالبه بیان مقامات و منازل عرفانی دارد؛ از یک‌سو از تبیین مرحله‌به‌مرحله و منزل‌به‌منزل مقامات خودداری می‌کند و از سوی دیگر به بیان مراتب کلی سیر و سلوک می‌پردازد. مقالۀ حاضر می‌کوشد در مسئلۀ نخست به علت این رویکرد به‌ظاهر متناقض بپردازد و در مسئلۀ دوم مدل‌های مختلف تبیین مراتب کلی سیر و سلوک را بر اساس آثار امام خمینی تنظیم و تنسیق کند. مدل‌های مختلف بر پایۀ شش محور اصلی رده‌بندی می‌شوند که هریک دارای مدل‌های تبیین متفاوت هستند

کلیدواژه‌ها


-         ابن عربی، محی‌الدین. (1994) الفتوحات المکیة، محقق و مصحح عثمان یحیی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 14 جلدی. 
-         امام خمینی، سید روح‌الله. (1378) سرالصلوة (معراج السالکین و صلاة العارفین)، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ ششم.
-         امام خمینی، سید روح‌الله. (1416ق) شرح دعاء السحر، قم: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
-         امام خمینی، سید روح‌الله. (1382) شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ بیست و هفتم.
-         امام خمینی، سید روح‌الله. (1370) آداب الصلوة، چاپ هفتم، قم: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
-         امام خمینی، سید روح‌الله. (1386) مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایة، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ ششم.
-         امام خمینی، سید روح‌الله. (1377) شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
-         بقلی شیرازی، روزبهان. (1426ق) مشرب الارواح، محقق و مصحح ابراهیم الکیالی الحسینی الشاذی الدرقاوی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
-         تلمسانی، عفیف‌الدین سلیمان بن علی. (1371) شرح منازل السائرین، محقق و مصحح عبدالحفیظ منصور، قم: انشارات بیدار، 2 جلدی .
-         حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق) تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام ، چاپ اول. 
-         شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه. (1413ق) من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، چاپ دوم. 
-         فناری، شمس‌الدین محمد حمزه. (2010) مصباح الانس بین المعقول و المشهود، محقق و مصحح عاصم ابراهیم الکیالی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
-         قمی، قاضی سعید. (1339) اسرار العبادات و حقیقةالصلوة، محقق و مصحح سید محمد باقر سبزواری، تهران: دانشگاه تهران. 
-         قونوی، صدرالدین. (1371) النصوص، محقق و مصحح سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-         مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی. (1410ق) بحارالانوار، بیروت: مؤسسة الطبع و النشر، چاپ اول.
-         مبلغ، سید مرتضی. (1393) «منازل و مقامات سالکان در نظریة سلوکی امام خمینی»، پژوهشنامة متین، شمارة شصت و سه.
-         مکی، ابوطالب. ( 1417ق)، قوت القلوب فی معاملة المحبوب، محقق و مصحح باسل عیون السود، بیروت: دار الکتب العلمیة، 2 جلدی.