مشروعیت سیاسی در حاکمیت مبتنی بر دلیل عقل با رویکردی به مبانی فکری امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه فقه و حقوق خصوصی، دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران.

چکیده

مشروعیت از قدیمی‌ترین و اساسی‌ترین مباحث نظام‌های سیاسی است. مسئلۀ مشروعیت بدان دلیل اهمیت دارد که دوام نظام‌های سیاسی به آن وابسته است؛ لذا هر حکومتی می‌کوشد مشروعیت خود را مستحکم کند تا دچار سستی نشود.
از طرفی در اندیشۀ سیاسی امام خمینی عنصر عقل بسیار برجسته است؛ لذا ایشان در بحث مشروعیت سیاسی حاکمیت نیز مهم‌ترین ادلّه را دلیل عقل می‌داند. حتی در بحث شاخص‌های شیوۀ اجتهادی امام، مؤلفۀ دلیل عقل در مشروعیت سیاسی ایشان، بسیار برجسته می‌نماید. مبانی فقهی و اصولی امام خمینی یکی از عوامل اثرگذار در اندیشۀ سیاسی ایشان محسوب می‌شود. بسیاری از مباحث بدیعی که ایشان در فقه سیاسی ارائه کرده‌اند، به دلیل بهره‌گیری از دلیل عقل در استفاده از منابع است. در کارکردی دیگر، در نگاه امام خمینی با دلیل عقل می توان قواعد فقهی را با مستحدثات و مسائل روز تطبیق داد. کشف بسیاری از قواعد فقهی و کاربرد آن‌ها در بُعد سیاسی نتیجۀ کارکرد عقلی امام است؛ بنابراین امام در شناخت مناطات و ملاکات احکام در روش عقلی خود به تحلیل و تطبیق مسائل حادث روز با قواعد فقهی می‌پردازد و بدین‌سان نظریۀ سیاسی ولایت مطلقۀ فقیه و برپایی نظام حکومتی اسلامی شکل می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی، عبدالجواد. (1378) منشأ مشروعیت حکومت اسلامی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امام خمینی، سید روح‌الله. (1395) شؤون و اختیارات ولیفقیه، ترجمۀ مرتضی شفیعی شکیب(ترجمۀ مبحث ولایت‌فقیه از «کتاب البیع»)، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
امام خمینی، سید روح‌الله. (1372) انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة،تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امام خمینی، سید روح‌الله. (1375) التعادل و التراجیح، تهران:مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
امام خمینی، سید روح‌الله. (1377) الاجتهاد و التقلید، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
امام خمینی، سید روح‌الله. (1378) کشف اسرار،تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امام خمینی، سید روح‌الله.  (1380) البیع، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امام خمینی، سید روح‌الله.(1385) تحریر الوسیله، ترجمۀ علی اسلامی، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امام خمینی، سید روح‌الله.  (1388) آداب الصلوة، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امام خمینی، سید روح‌الله. (1393) صحیفهامام، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امام خمینی، سید روح‌الله. (1394) ولایت فقیه، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ بیست و نهم.
بوشهری، جعفر.(1385)حقوق اساسی (حکومت)، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ اول.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر.(1376) ترمینولوژی حقوق،تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ هشتم.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر.( (1381) مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ دوم.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1388) وسیط در ترمینولوژی حقوق، تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ اول.
حسینی، مریم السادات. (بهار 1394) «مبانی، نتایج و تمایزات روش‌شناسی اصولی اندیشۀ سیاسی امام خمینی»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، شمارۀ 14.
سبحانی تبریزی، جعفر.(1381) تهذیب الاُصول(تقریر ابحاث الإمام الخمینی)، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
شوالیه، ژاک.(1378) دولت قانونمند، ترجمۀ حمیدرضا ملک محمدی، تهران: نشر دادگستر، چاپ اول.
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر.(1386) حقوق اساسی، تهران: نشر میزان، چاپ دوازدهم.
عاملی، حشمت‌اله. (1346) مبانی علوم سیاسی،تهران: انتشارات ابن‌سینا. ‌
فوزی، یحیی. (1395) اندیشۀ سیاسی امام خمینی، قم: دفتر نشر معارف، چاپ اول.
قاضی، ابوالفضل.(1383) بایستههای حقوق اساسی، تهران: نشر میزان، چاپ شانزدهم.
لک زایی، نجف.(تابستان1394) اندیشۀ سیاسی امام خمینی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
مبلّغی، احمد. (بهار 1379) «عقلانیت در اندیشه و فقه سیاسی امام خمینی»، حضور، شمارۀ 31.
مرتضوی لنگرودی، محمد حسن. (1376) جواهر الأصول، تقریرات ابحاث امام خمینی، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
مقیمی، غلامحسین. (1394) اندیشۀ سیاسی امام خمینی، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.
مقیمی، غلامحسین. (1395) کارآمدی روش اجتهادی امام خمینی در تولید اندیشۀ فقهی- سیاسی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
وینسنت، اندرو.(1394) نظریههای دولت، ترجمۀ حسین بشیریه، تهران: نشر نی، چاپ یازدهم.
هاشمی، سید محمد.(1390) حقوق اساسی و ساختارهای سیاسی، تهران: نشر میزان، چاپ اول.