«انسان» خاستگاه معرفتی مدارای عرفانی با تأکید بر اندیشه‌های امام خمینی (س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه ادیان و عرفان، دانشکده الهیات، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

امروزه مدارا علاوه بر یک الگوی اخلاقی، از مسائل مهم اجتماعی و سیاسی است. بسیاری از فیلسوفان در کنار تاکید بر مناسبات فردی به‌ضرورت مدارای اجتماعی تأکیددارند. توصیه به این نوع از مدارا مولود کثرت‌گرایی مبتنی بر دیدگاه هایی چند در معرفت‌شناختی است. تمایز معرفت‌شناسی کانت میان نومن و فنومن از آن جمله است ،نظریه ای که توسط جان هیک  تعمیم ودر کنار مفاهیم و مبانی دیگر در حالی که آن را منتسب به عارفان مسلمان می دانست، به عرصه معرفت دینی و مسئله نجات  کشاند تا درنهایت دلیلی برای توصیه به مدارای اجتماعی-سیاسی باشد.
پژوهش پیش رو می کوشد پس از نقل و نقد نظریه  و انتساب هیک ، مبنایی جایگزین  برای کثرت‌گرایی معرفی کند. بر اساس این مدل پیشنهادی برگرفته از عرفان با تأکید بر نظرات امام خمینی «انسان» به‌عنوان برترین مظهر ، خاستگاه«مدارا» است و مدارا نه محصول کثرت‌گرایی بلکه مولود انسان‌شناسی متعالی است. برآیند این مدل تمایز میان عقاید و باورها از یک‌سو و صاحبان آن از سوی دیگر است و می‌توان در همان حال که شخص را نسبت به باورها و رویه­ ها منتقد باقی گذارد، در برابر دارندگان یا عاملان آن روادار نگاه داشت و به نتایج غیرمنطقی کثرت‌گرایان و یا تعصب خام انحصارگرایان نیز تن نداد.

کلیدواژه‌ها


    -ابن عربی، محی‌الدین. (1366) فصوص الحکم، تصحیح ابوالعلا عفیفی، تهران: انتشارات الزهرا.
- اکبری، رضا. (1383) «مبانی معرفت‌شناسی نظریه کثرت گروی جان هیک»، نامه حکمت، شماره 4.
- امام خمینی، سید روح‌الله. (1395) شرح دعای سحر (ترجمه فارسی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ پنجم.
- امام خمینی، سید روح‌الله .(1371) شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول.
- امام خمینی، سید روح‌الله. (1372) مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایة، مقدمه سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول.
- امام خمینی، سید روح‌الله .(1385) صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم.
- امام خمینی، سید روح‌الله .(1375) التعلیقة علی الفوائد الرضویة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
- امام خمینی، سید روح‌الله .(1384) تفسیر سوره حمد، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- امام خمینی، سید روح‌الله. (1377) شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- امام خمینی، سید روح‌الله .(1406 ق) تعلیقات علی شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس، مؤسسه پاسدار اسلام، چاپ اول.
- ایزتسو، توشهیکو.(1396) صوفیسم و تائوئیسم، ترجمه محمد جواد گوهری، تهران: انتشارات روزنه.
- پارسانیا، حمید. (1384) بررسی پلورالیسم اجتماعی جان هیک از دیدگاه امام خمینی(ره)، قبسات، شماره 37.
- پایا، علی. (1381) «معمای رواداری»، مجله پل فیروزه،سال دوم، شماره پنجم.
- پترسون، مایکل و همکاران. (1376) عقل و اعتقاد دینی: درآمدی بر فلسفه دین، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: انتشارات طرح نو، چاپ اول.
- ترکه اصفهانی، علی بن محمد. (1380) التمهید فی شرح قواعد التوحید، تصحیح حسن رمضانی، بیروت: مؤسسه دار القری، الطبعة الاولی.
- دورینگر، هرمان. (1386) «نقدی بر کارکرد واژه مدارا در گفتگوی بین فرهنگی و بین مذاهب»، مجله علوم انسانی، ترجمه عباد الله حیدری، شماره 77.
- رحیمیان، سعید. (1390) مبانی عرفان نظری، تهران: انتشارات سمت.
- سبزواری، ملاهادی. (1368) شرح منظومه، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- سراج زاده، سید حسین و همکاران.(1383) «بررسی رابطه میزان دینداری و انواع آن با مدارای اجتماعی»، مجله علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه فردوسی.
- سروش، عبدالکریم. (1378) صراطهای مستقیم، مؤسسه فرهنگی صراط، چاپ سوم.
- طباطبایی، فاطمه. (زمستان 1395) «نقش مدارا در تعالی انسان و جامعه(سلوک فردی و اجتماعی) با رویکردی به اندیشه عرفانی و رفتار سیاسی امام خمینی(س) »، پژوهشنامه متین، سال هجدهم، شماره 73، صص 125-109.
- قیصری، داود بن محمد. (1375) شرح فصوص الحکم، به کوشش سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: شرکت انتشارات علمی- فرهنگی، چاپ اول.
- کاکایی، قاسم. (1393) وحدت وجود به روایت ابن عربی و مایستر اکهارت، تهران: انتشارات هرمس.
- کنیش، الکساندر. (1379) «خمینی و میراث حکمت عرفانی اسلام»، ترجمه محمد امجد، نشریه نقد و نظر، شماره 21.
- مؤدب، سید رضا. (1386) «کرامت انسان و مبانی قرآنی آن از نگاه امام»، بینات، شماره 53.
- مولوی، جلال‌الدین محمد. (1386) مثنوی معنوی، با تصحیح و پیشگفتار عبدالکریم سروش، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی، چاپ نهم.
- وکیلی، هادی.( 1383) «الهیات فازی: روایت دیدگاه عرفانی امام خمینی در مسئله تنزیه و تشبیه»، پژوهشنامه متین، شماره 22.
- ویلیام رو. (1380) فلسفه دین، ترجمه قربان علمی، تهران: انتشارات آیین.
- هیک، جان.(1382) بعد پنجم کاوشی در قلمرو روحانی، تهران: انتشارات قصیده‌سرا.
- هیک، جان. (1384) «جان هیک در تهران»، اخبار ادیان، مؤسسه گفت و گوی ادیان.
- هیک، جان. (1386) مباحث پلورالیسم دینی، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران: نشر علم.
-  Hick, John. (1989) An interpretation of Religion: Human Responses to the Transcendent, New Haven, CT: Yale University press.
-  Hick, John . (Mar 2000)” Religious Studies”, Vol. 36, No. 1, pp.35-46