بازشناسی نقش علامه طباطبایی در تکوین دال «استقلال» در گفتمان انقلاب اسلامی 1357 ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه شهید بهشتی، پژوهشکده مطالعات بنیادین علم و فناوری، تهران، ایران.

چکیده

این مقاله می­ کوشد برای نخستین بار، با استفاده از نظریة گفتمان لاکلائو و موفه، فوکو، رابرت وسنو و رندل کالینز نقش مبهم و ناشناختة علامه طباطبایی در تکوین دال استقلال در «گفتمان» انقلاب اسلامی 1357 ایران را آشکار سازد و ذیل این مسئله، به این پرسش پاسخ دهد که نقش اندیشه علامه طباطبایی در تکوین دال استقلال در گفتمان انقلاب اسلامی 1357 ایران چیست و سازوکارهای اجتماعی انتشار و پیوند اندیشه­ علامه با تکوین گفتمان انقلاب اسلامی کدامند؟ نتایج تجزیه‌وتحلیل حاضر نشان می­دهد که علامه طباطبایی اگرچه در عرصه انقلاب فاقد راهبرد سیاسی و انقلابی بوده است؛ اما با محوریت نظریه ادراکات اعتباری به احیای موقعیت سوژگی «فیلسوف مفسر» مبادرت کرده و با شرکت در منازعات گفتمانی دهه 30 تا دهه 50، نقش «سوژگی سیاسی» بی­واسطه (تولید اندیشه) و سوژگی سیاسی باواسطه (از طریق شاگردان، حلقه ­های فکری و اجتماعات گفتمانی) از خود نشان داده و از مجرای تقریر فلسفی- اجتماعیِ آموزه «الاسلام هوالحلّ»، تبیین مفهوم استقلال سیاسی و استقلال فرهنگی و طرح تقدم استقلال فکری فرهنگی بر استقلال سیاسی، عملاً در تکوین دال استقلال در معنای موردنظر گفتمان انقلاب اسلامی، نقش ایفا کرده است.

کلیدواژه‌ها


    احمدی میانجی، علی (1380).خاطرات فقیه اخلاقی آیتالله احمدی میانجی، به کوشش عبدالرحیم اباذری، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول.
- بازرگان، مهدی.(1341) «انتظارات مردم از مراجع»، در بحثی درباره مرجعیت و روحانیت، شرکت سهامی انتشار.
- جعفریان، رسول. (1386) جریانها و سازمانهای مذهبی – سیاسی ایران: از روی کار آمدن محمدرضا شاه تا پیروزی انقلاب اسلامی (1320-1357)، قم: نشر مورخ.
- جمعی از نویسندگان مجله حوزه. (1382) آیینه داران حقیقت، مصاحبههای مجله حوزه با عالمان و دانشوران حوزوی، تهیه و تدوین مجله حوزه، قم: بوستان کتاب.
- حسن‌زاده آملی، حسن. (1375) در آسمان معرفت، گردآوری و تنظیم محمد بدیعی، قم: انتشارات تشیع، چاپ اول.
- حسینی طهرانی، محمدحسین. (1361) مهر تابان، تهران: انتشارات باقرالعلوم (ع)، چاپ اول.
- جوادی آملی، عبدالله. (1386) شمسالوحی تبریزی، سیره علمی علامه طباطبایی، قم: مرکز نشر اسراء.
- خسروشاهی، هادی. (1391) درباره علامه سید محمدحسین طباطبایی، قم: کلبه شروق.
- داوری اردکانی، رضا. (1389) ما و تاریخ فلسفه اسلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
- دوانی، علی (1386) مفاخر اسلام، معاصران (جلد 13)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- سبحانی، جعفر. (1361) جامعیت علامه طباطبایی، در «دومین یادنامه علامه طباطبایی»، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
- شایگان، داریوش. (1371) آسیا در برابر غرب، تهران: باغ آینه.
- طباطبایی، عبد الباقی. (1385) «زندگینامه علامه طباطبایی»، در مرزبان وحی و خرد، قم: بوستان کتاب، پگاه حوزه، شماره 195، 20 آبان.
- طباطبایی، محمدحسین.(بی‌تا) تفسیر المیزان، بی‌جا.
- طباطبایی، محمدحسین. (1341) «ولایت و زعامت»، در بحثی درباره مرجعیت و روحانیت، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- طباطبایی، محمدحسین. (الف 1387) ولایت نامه، ترجمه همایون همتی، انتشارات روایت فتح.
- طباطبایی، محمدحسین. (ب 1387) روابط اجتماعی در اسلام، به کوشش سید هادی خسروشاهی، بوستان کتاب.
- طباطبایی، محمدحسین. (1381) انسان از آغاز تا انجام، ترجمه و تعلیقات صادق لاریجانی، انتشارات الزهرا.
- طباطبایی، محمدحسین. (الف 1388) بررسیهای اسلامی، جلد 1، به کوشش سید هادی خسروشاهی، بوستان کتاب.
- طباطبایی، محمدحسین. (ب 1388) مجموعه رسائل، جلد اول، به کوشش سید هادی خسروشاهی، بوستان کتاب.
- طباطبایی، محمدحسین. (ج 1388) رسائل توحیدی، ترجمه و تحقیق: علی شیروانی، به کوشش سید هادی خسروشاهی، بوستان کتاب.
- طباطبایی، محمدحسین. (الف 1390) در محضر علامه طباطبایی، 727 پرسش و پاسخ، به کوشش محمدحسین رُخشاد، مؤسسه فرهنگی سماء.
- طباطبایی، محمدحسین. (ب1390) شیعه، مذاکرات و مکاتبات پروفسور هانری کربن با علامه سید محمدحسین طباطبایی، به کوشش سید هادی خسروشاهی، بوستان کتاب.
- طباطبایی، محمدحسین. (1391) اصول فلسفه و روش رئالیسم، به کوشش سید هادی خسروشاهی، بوستان کتاب.
- فوکو، میشل (1380) . نظم گفتار، ترجمه باقر پرهام، تهران: آگه.
- قجری، حسینعلی. (1388) «تحلیلی بر گفتمان سیاسی امام خمینی در انقلاب اسلامی»، پژوهشنامه متین، شماره 45.
- لاکلائو، ارنستو و شانتال موفه. (1392) هژمونی و استراتژی سوسیالیستی، بهسوی سیاست دموکراتیک رادیکال، ترجمه محمد رضایی، تهران: ثالث.
- مصباح یزدی، محمدتقی. (1361) «نقش استاد علامه طباطبایی در نهضت فکری حوزه علمیه قم»، در یادنامه مفسر کبیر استاد علامه سید محمدحسین طباطبایی، قم: انتشارات شفق.
- مطهری، مرتضی.(1361) اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی به قلم استاد شهید مرتضی مطهری، قم: انتشارات صدرا.
- مهرآئین، مصطفی. (1386) شرایط تولید فرهنگ: ریشههای ظهور مدرنیسم اسلامی در هند، مصر و ایران، پایان‌نامه دکترا. جامعه‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، استاد راهنما: دکتر علی‌محمد حاضری.
- میر سپاسی، علی. (1389) تأملی در مدرنیته ایرانی، ترجمه جلال توکلیان، تهران: طرح نو.
- نصر، حسین. (1385) در جستوجوی امر قدسی، تهران: نشر نی.
- واعظ زاده خراسانی، محمد. (1360) سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری، در «یادنامه استاد شهید مطهری»، کتاب اول، زیر نظر عبدالکریم سروش، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
- یزدانی مقدم، احمدرضا. (1390) فلسفه سیاسی علامه طباطبایی و ایران معاصر، پایان‌نامه دکترای علوم سیاسی، استاد راهنما: منصور میراحمدی، قم: دانشگاه باقرالعلوم(ع).
- یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس. (1389) نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، نشر نی.
- Collins, Randall. (1998) The Sociology of Philosophies: A Global theory of intellectual change, cambridge, Ma: Harvard un Press
- Wuthnow, Robert.(1989) Communities of Discourse: Ideology and social structure in the reformation the Enlightenment, And European socialism, Cambridge: Harvard University Press.