اصول حاکم بر دادرسی های خانواده در فقه و حقوق با رویکردی به آرای امام خمینی (س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری فقه و حقوق، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

2 دانشیار گروه فقه و حقوق، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

مسئله دادرسی خانواده یکی از مباحث مهم در حوزه حقوق خانواده و مراجع قضایی مرتبط با خانواده به شمار می رود و قطعاً باید به این نکته اذعان داشت که عدم رعایت برخی از اصول در رسیدگی های مرتبط با دعاوی خانواده موجب بی اعتباری احکام و آرای محاکم خانواده میگردد. در این جستار سعی گردیده تا به این سؤال اساسی پاسخ داده شود که آیا دادرسی ویژه دعاوی خانواده بر اصول خاصی ابتنا یافته است؟

در پاسخ به پرشش مذکور ضمن بررسی توصیفی-تحلیلی و مستند به قوانین و مقررات و با توجه به جایگاه حساس نهاد خانواده، تلاش قانونگذار در طراحی قوانین مربوط به این مهمترین نهاد جامعه، مفروض تلقی گردیده؛ تا از سویی مصالح مختلف فردی، اجتماعی و خانوادگی لحاظ و از سوی دیگر، قوانین در جهت پایداری و استواری روابط خانوادگی تدوین گردد؛ لذا بدون تردید در دادرسی های خانواده باید اصول ویژه حاکم باشد.

قانونگذار با الزام دادگاه ها به رعایت مصالح کودکان، نوجوانان و زنان به اصل رعایت مصلحت -که اصلی فقهی تلقی می شود- توجه ویژه داشته و در راستای رعایت مصالح خانواده و سرعت بخشیدن به حل وفصل دعاوی، از رعایت تشریفات غیرضروری در دعاوی خانوادگی اجتناب نموده است. در دعاوی خانوادگی از جهت ارتباط تنگاتنگ این دعاوی با نظم عمومی، لزوم غیرعلنی بودن دادرسی پیشنهاد و مورد تأکید قرارگرفته و نهایتاً ارجاع کلیه دعاوی خانوادگی به داوری مورد تأکید و به عنوان اصل قرآنی و فقهی پیشنهاد گردیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- آل بحرالعلوم، محمد. (1403 ق) بلغة الفقیه، تهران: منشورات مکتبة الصادق، الطبعة الرابعة، 4 جلدی. - آئین دادرسی مدنی مصوب 1379. - آئین نامه اجرایی ماده 189 قانون برنامه سوم توسعه مصوب 1389. - آئین نامه تشکیل ستاد ملی زن و خانواده مصوب 1389. - ابراهیمی، زین العابدین. (1379) «بررسی علل اطاله دادرسی در محاکم عمومی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه حقوقی دادگستری، شماره 32، ص 186-173. - ابن ادریس حلی، محمد. (1417 ق) السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، الطبعة الرابعة، 3 جلدی. - ابن منظور، محمد بن مکرم. (1412 ق) لسان العرب، بیروت: دارالاحیاء لتراث العربی، الطبعة الثانی،18 جلدی. - افشار نیا، طیب و حجت مبین. (1388) اطاله دادرسی و توسعه قضایی، تهران: خرسندی، چاپ اول. - امام خمینی، سیدروح الله. (1378) کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ اول. - امام خمینی، سیدروح الله. (1389) صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ پنجم. - امام خمینی، سیدروح الله. (1381) ولایت فقیه (حکومت اسلامى- ویرایش جدید)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول. - امام خمینی، سیدروح الله. (بی تا) کشف اسرار، تهران: انتشارات علمیه، چاپ دوم. - امام خمینی، سیدروح الله. (1372) استفتاآت (للإمام الخمینی)، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، 3 جلدی. - امامی، حسن. (1378) حقوق مدنی، تهران: اسلامیه، 6 جلدی. - انصاری، مرتضی.(بی تا) المکاسب، نجف: منشورات جامعة النجف الدینیه، 3 جلدی. - اهداف و اصول تشکیل خانواده و سیاست های تحکیم و تعالی آن مصوب 1384. - بخشنامه 13/02/1379 ریاست قوه قضاییه. - حسنی، علیرضا. (1381) «علل اطاله دادرسی در سیستم قضایی ایران»، ماهنامه وکالت، شماره 11، 24. -خوانساری نجفی، موسی. (1421 ق) منیة الطالب فی شرح المکاسب، تقریرات میرزا محمد حسین نائینی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی. - خویی، ابوالقاسم. (1420 ق) مصباح الفقاهه فی المعاملات، گردآورنده محمدعلی توحیدی، بیروت: دارالهادی، 7 جلدی. - زحیلی، وهبه. (1418 ق) الفقه الاسلامی، دمشق: دارالحجه، دارالفکر، چاپ چهارم. - زیدان، عبدالکریم. (1420 ق) المفصل فی احکام المرأة و بیت المسلم، بیروت: مؤسسة الرساله، چاپ سوم. - دیانی، عبدالرسول.(1387) حقوق خانواده، تهران: نشر میزان، چاپ اول. - شمس، عبدالله. (1389) آئین دادرسی مدنی، تهران: دراک، 3 جلدی. - طباطبایی یزدی، محمدکاظم.(1410 ق) العروة الوثقی، بیروت: منشورات مؤسسة الاعلمی مطبوعات. - طبری، محمد بن جریر. (1419 ق) جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری)، بیروت: دارالفکر. - عبادی، محمد اسماعیل. (1384) «جلوگیری از اطاله دادرسی در نظم حقوقی موجود: پیشنهادهای کاربردی دادگاه تجدیدنظر استان تهران»، ماهنامه قضاوت، شماره 30 . - علامه حلی، حسن بن یوسف. (1414 ق) تذکرة الفقها، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث،2 جلدی. - فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله. (1373) کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران: مرتضوی،2 جلدی. - قانون آئین دادرسی کیفری مصوب 1394. - قانون آئین دادرسی مدنی مصوب 1318. - قانون اساسی مصوب 1368. - قانون اسلامی مصوب 1358، اصلاحات و تغییرات. - قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب 1371. - قانون تسهیل ازدواج جوانان مصوب 1384. - قانون تشکیل دادگاه های مدنی خاص مصوب 1358. - قانون تشکیلات عدلیه مصوب 1329 ه.ق. - قانون تملک آپارتمان ها مصوب 1343 و اصلاحیه های بعدی. - قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست یا بد سرپرست مصوب 1394. - قانون حمایت خانواده مصوب 1392. - قانون حمایت خانواده مصوب 1353. - قانون خانه های انصاف مصوب 1344. - قانون روابط موجر و مستأجر مصوب 1356 و 1362. - قانون زمین شهری مصوب 1366 با اصلاحات بعدی. - قانون شورای حل اختلاف مصوب 1387. - قانون مدنی مصوب 1307 با اصلاحات و الحاقات بصری. - قانون نحوه اعمال تعزیرات حکومتی مصوب 1374. - قانون نحوه اهدای جنین نابارور مصوب 1384. - کاتوزیان، ناصر. (1377) حقوق مدنی در نظم کنونی، تهران: نشر دادگستر، چاپ چهارم. - محسنی، حسن. (1385) «مفهوم دادرسی و نقش تفسیری آنها در چگونگی تمییز این اصول از تشریفات دادرسی»، ماهنامه کانون وکلا، شماره 192، صص 131-99. - محقق داماد، مصطفی. (1377) قواعد فقه (3) بخش جزایی، تهران: نشر علوم اسلامی، چاپ اول. - موسوی سبزواری، سید عبدالاعلی. (1413 ق) مهذب الاحکام، قم: مکتب آیة الله السید السبزواری، چاپ چهارم. - نجفی، محمدحسن.(بی تا) جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، الطبعة السابعه، 43 جلدی.