بنیان‌های انسان‌شناختی سیاست خارجی امام خمینی (ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه انقلاب اسلامی و اندیشه سیاسی در اسلام، دانشکده معارف و اندیشه اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

انسان پایه و زمینه و اساس نظریه‌های علوم انسانی و اجتماعی است. به همین ترتیب با وضوح بیشتری می‌توان توجه به انسان و ماهیت او را بن‌مایه نظریه‌های سیاست خارجی و روابط بین‌الملل دانست. با وجود غفلت از انسان و جایگاه او در بخش مهمی از عصر سیطره نظریه‌های ساختارگرایی، با احیای حوزه مطالعاتی تحلیل سیاست خارجی بار دیگر اهمیت پرداختن به انسان در نظر‌یه‌های سیاست خارجی و روابط بین‌الملل موردتوجه قرار گرفت. در آثار مهم این حوزه می‌توان توجه به ابعاد و وجوه مختلف انسان را دید.
در اندیشه امام خمینی انسان جایگاه کانونی و محوری دارد. به نظر می‌رسد انسان و ماهیت او، بن‌مایه بسیاری از افکار و اندیشه‌های او و به شکل خاص در حوزه سیاست خارجی و روابط بین‌الملل را شکل می‌دهد و هدف این پژوهش تحلیلی از این منظر به دیدگاه ایشان در سیاست خارجی است. برخلاف نظریه‌های سیاست خارجی و روابط بین‌الملل که می‌خواهند دیدگاه ایشان در سیاست خارجی را از منظر قالب‌های نظری خویش تحلیل کنند. با این وصف سؤال اصلی پژوهش این است که با تکیه‌بر چه مفهوم انسان‌شناختی می‌توان به اندیشه امام در سیاست خارجی پی برد؟ به نظر می‌رسد در اندیشه ایشان فطرت و احتجاب فطرت دو مقوله بنیادی در فهم ایشان از انسان و ماهیت جوامع و نظام بین‌الملل است. از این زاویه ایشان به‌عنوان یک متفکر صدرایی یک سطح تحلیل خرد و انسان‌شناختی را اتخاذ و با ادامه این روند و تزریق و تسرّی آن به سطح جامعه‌شناختی به بحث در باب انواع جوامع، ماهیت جوامع و نظم حاکم بر نظام بین‌الملل می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • آیزنک، مایکل و مارک کین. (1389) روان‌شناسی شناختی، ترجمه اکبر رهنما و محمدرضا فریدی، تهران: آییژ.
  • امام خمینی، سید روح‌الله.(1423 ق) شرح دعاء السحر، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
  • امام خمینی، سید روح‌الله. (1382) شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ بیست و هفتم.
  • امام خمینی، سید روح‌الله. (1392) شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  • امام خمینی، سید روح‌الله. (1385) صحیفه امام (دوره 22 جلدی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم.
  • بشیریه، حسین.(1374) دولت عقل؛ ده گفتار در فلسفه و جامعه‌شناسی سیاسی، تهران: مؤسسه نشر علوم نوین.
  • جمشیدی، محمدحسین. (1385) اندیشه سیاسی امام خمینی (س)، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
  • جوادی آملی، عبدالله. (1386) «سیاست حکمت متعالیه: تبیین آیت‌الله جوادی آملی از وجود سیاست در حوزه حکمت متعالیه»، هفته‌نامه پگاه حوزه، شماره 216.
  • جوادی آملی، عبدالله.  (1389) انسان از آغاز تا انجام، گردآوری و تنظیم مصطفی موسوی تبار، قم: اسراء.
  • خامنه‌ای، محمد. (1390) انسان در گذرگاه هستی، تهران: انتشارات بنیاد حکمت صدرا، جلد سوم.
  • دهشیری، محمدرضا. (1378) «آرمان‌گرایی و واقع‌گرایی در سیاست خارجی از دیدگاه امام خمینی»، سیاست خارجی، سال سیزدهم، شماره 2.
  • دهقانی فیروزآبادی، سید جلال. (1389) «مبانی فرا نظری نظریه اسلامی روابط بین‌الملل»، فصلنامه بین‌المللی روابط خارجی، سال دوم، شماره ششم.
  • روسو، ژان ژاک. (1348) امیل، ترجمه غلامحسین زیرک زاده، تهران: نشر ناهید.
  • ستوده، محمد. (1378) «امام خمینی و مبانی نظری سیاست خارجی»، مجله علوم سیاسی، دوره دوم، شماره پنجم.
  • ستوده، محمد. (1382) «ماهیت انسان و روابط بین‌الملل»، مجله علوم سیاسی، دانشگاه باقرالعلوم، شماره 22.
  • سلیمی، حسین. (1390) «عدم تعارض، بنیاد نگرش اسلامی به روابط بین‌الملل»، روابط خارجی، شماره 11.
  • شریف‌زاده، بهمن. (1384) «فطرت و قوای نفس؛ منبع یا حالت»، قبسات، شماره 36.
  • طاهایی، سید جواد. (1388) «امام خمینی و مبانی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه بین‌المللی روابط خارجی، سال اول، شماره اول.
  • طباطبایی، فاطمه. (1378) «مبحث فطرت از دیدگاه امام خمینی (س)»، پژوهشنامه متین، شماره 2.
  • غفوری نژاد، محمد. (1389) «نظریه فطرت و علوم انسانی؛ کنش‌های متقابل»، مجله عقل و دین، دوره 1، شماره 2.
  • فوزی تویسرکانی، یحیی. (1389) «بررسی دیدگاه امام خمینی (ره) در سیاست بین‌الملل»، در مجموعه مقالات اسلام و روابط بین‌الملل؛ چارچوب‌های نظری، موضوعی و تحلیلی، به اهتمام حسین پوراحمدی، تهران: دانشگاه امام صادق.
  • فیاض، علی‌نقی. (1386) «نقد و بررسی نظریه‌های روابط بین‌الملل از منظر امام خمینی قدس سره و اندیشمندان غربی»، طلوع، شماره 23.
  • فیرحی، داود. (1386) «مفهوم انسان در اندیشه امام خمینی (ره)»، در مجموعه آثار همایش امام خمینی و قلمرو دین «کرامت انسان»، جلد 2.
  • متقی، ابراهیم. (1384) «رئالیسم سیاست خارجی در اندیشه و الگوی رفتاری امام خمینی (ره)»، مجله مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 2.
  • مطهری، مرتضی. (1370) عدل الهی، تهران: انتشارات صدرا، چاپ پنجم.
  • مطهری، مرتضی. (1371) مقدمهای بر جهانبینی اسلامی (انسان و ایمان)، تهران: انتشارات صدرا.
  • مطهری، مرتضی. (1376) مجموعه ‏آثار، تهران: انتشارات صدرا.
  • مطهری، مرتضی. (1393) حق و باطل، تهران: انتشارات صدرا.
  • ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. (1390) رساله سه اصل، با تصحیح سید حسین نصر، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  • مورگنتا، هانس. (1374) سیاست میان ملت‌ها، ترجمه حمیرا مشیر زاده، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
  • نصری، عبدالله.(1379) مبانی انسان شناسی در قرآن، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.