مقایسه تطبیقی بازگشت پذیری وقف در حقوق ایران و کامن لا با رویکردی بر اندیشه فقهی امام خمینی (ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری فقه و حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

چکیده

در حقوق ایران گروهی بازگشت پذیری وقف را مطلقا ناصواب و آن را در تنافی با ذات وقف دانسته اند ؛ در حالی که عده ای دیگر از جمله امام خمینی قائل به صحت آن شده اند بدین شرح که این دسته ، قابلیت بازگشت پذیری وقف را طبق نصوص وارده مقید به قید «پیدایش نیاز واقف به مال موقوفه پس از انعقاد آن» کرده و در صحت آن به صورت مطلق نیز مستندا به ادله عام تشکیک ننموده اند. در این مسئله تمامی ادله مطروحه در رابطه با عدم قابلیت بازگشت پذیری وقف قابل نقد بوده و بنابراین بازگشت پذیری آن در صورت پیدایش نیاز صحیح به نظر می رسد. در تحلیل حقوق کامن لا نیز که در آن نهاد تراست تنها نهاد مشابه با وقف در حقوق ایران است با توجه به ماهیت حقوقی و اوصاف متشکله آن، بازگشت از آن جایز بوده و فاقد منع قانونی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- آل عصفور، حسین بن محمد. (بی‌تا) الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، تهران: مجمع البحوث العلمیة، چاپ اول.
-  ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد. (1410 ق) السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
- ابن براج، قاضى، عبدالعزیز. (1406 ق) المهذب، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول.
- ابن قدامه، عبدالله بن احمد بن محمد. (1988) المغنی علی مختصر الخرقی،قم: المکتب الاسلامی.
- اصفهانى، سید ابوالحسن. (1393  ق) وسیلة النجاة (مع حواشی الگلپایگانی)، قم: چاپخانه مهر، چاپ اول.
- امام خمینى، سید روح‌الله. (1379) تحریر الوسیلة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
- امامى، سید حسن. (1340) حقوق مدنى، تهران: انتشارات اسلامیة.
- بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم. (1405 ق) الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1370) حقوق اموال، تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ دوم.
- حائرى، سید على بن محمد طباطبایى، (1418 ق) ریاض المسائل، قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، چاپ اول.
- حر عاملی، محمد بن حسن. (1409 ق) وسائل الشیعة، قم: مؤسسه آل البیت، چاپ اول.
- حسینى شیرازى، سید محمد. (1385) إیصال الطالب إلى المکاسب، تهران: منشورات اعلمى، چاپ اول.
- حسینی عاملی، جواد بن محمد. (1419 ق) مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- خوانسارى، سید احمد بن یوسف، (1405 ق) جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
- داوید، رنه. (1364) نظام‌های بزرگ حقوقی معاصر، ترجمه حسین صفایی، محمد آشوری و عزت‌الله عراقی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول.
- رحمانی، محمد. (1378) «شرط خیار رجوع به وقف هنگام نیاز از نگاه آیت‌الله سید احمد خوانساری»، مجله فقه اهل‌بیت،شماره 17 و 18.
- روحانى، سید محمد صادق.(1429 ق) منهاج الفقاهة، قم: انوار الهدى، چاپ پنجم.
- سیفى مازندرانى، علی‌اکبر. (1429  ق) دلیل تحریر الوسیلة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول.
- شریف مرتضی، علی بن حسین، (1415 ق) الانتصار فی انفرادات الامامیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
-  شهید ثانى، زین‌الدین بن على عاملى.(1410 ق) الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: کتابفروشى داورى، چاپ اول
-  شیخ طوسى، محمد بن حسن. (1387 ق) المبسوط فی فقه الامامیة، تهران: المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم.
- شیخ طوسى، محمد بن حسن.  (1400 ق) النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ دوم.
 - شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبرى. (1413 ق) المقنعة، قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید رحمة الله علیه، چاپ اول.
- صفایی، حسین و مرتضی قاسم‌زاده. (1388) حقوق مدنی (اشخاص و محجورین)، تهران: انتشارات سمت، چاپ پانزدهم.
- صفایی، حسین. (1389) قواعد عمومی قراردادها، تهران: نشر میزان، چاپ دهم.
- طاهرى، حبیب‌الله. (1418ق) حقوق مدنى، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم.
- طباطبایى یزدى، سید محمدکاظم. (1414 ق) تکملة العروة الوثقى، قم: کتابفروشى داورى، چاپ اول.
- طباطبایى یزدى، سید محمدکاظم.  (1421 ق) حاشیة المکاسب، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
- علامه حلی، حسن بن یوسف. (1413 ق) مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
- غروى نائینى، میرزا محمدحسین. (1373 ق) منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران: المکتبة المحمدیة، چاپ اول.
- فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى. (بی‌تا) مفاتیح الشرائع، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى، چاپ اول.
- کاشف الغطاء، محمدحسین بن على بن محمدرضا نجفى. (1359 ق) تحریر المجلة، نجف اشرف: المکتبة المرتضویة، چاپ اول.
- کاتوزیان، ناصر. (1369) حقوق مدنی (عقود معین)، تهران: نشر یلدا.
- کاتوزیان، ناصر.  (1370) نظریه عمومی- ایقاع معین، تهران: نشر یلدا، چاپ اول.
- کاتوزیان، ناصر.  (1390) قواعد عمومی قراردادها، تهران: نشر شرکت سهامی انتشار، چاپ ششم.
- کاتوزیان، ناصر. (1393) قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران: نشر میزان، چاپ چهلم.
- محقق حلی، نجم الدین جعفر بن حسین. (1408 ق) شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
- محقق کرکی، علی بن حسین . (1414 ق) جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: آل البیت، چاپ دوم.
- موسوی بجنوردی، سید محمد و ابوالفضل قهاری.(1396) «جایگاه وقف در اموال اشخاص حقوقی با تأکید بر آرای امام خمینی(س)»، پژوهشنامه متین(امام خمینی و انقلاب اسلامی)، دوره 19، شماره 77، صص20-1.
- میرزای شیرازى، محمدتقی. (1412 ق) حاشیة المکاسب، قم: منشورات الشریف الرضی، چاپ اول.
- نجفى، محمدحسن. (1404  ق) جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
- نمازی فر، حسین و حکیمه السادات هندی زاده. (1392) «بررسی وقف پول با رویکردی بر آرای امام خمینی (س)»، پژوهشنامه متین(امام خمینی و انقلاب اسلامی)، دوره 15، شماره 61، صص150-131.