بازخوانی نقش آیت‌الله سید عبدالله بهبهانی در تحصن مشروطه خواهان در سفارت انگلیس (بررسی دیدگاه امام خمینی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ انقلاب اسلامی، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در تاریخ نهضت مشروطیت، تحصن تعدادی حدود بیست هزار نفر از مردم تهران در سفارت دولت انگلستان است. این حادثه که در ماه‌های جمادی‌الاول و جمادی‌الثانی سال 1324 (ژوئیه و اوت 1906 / تیر و مرداد 1285) رخ داد حدود یک ماه به طول انجامید و با فرمان مشروطیت مظفرالدین شاه خاتمه یافت. در مورد تصمیم‌گیرندگان و مشوقان تحصن در سفارت انگلیس اتفاق‌نظر وجود ندارد. در این رابطه نقش آیت‌الله سید عبدالله بهبهانی یکی از سران روحانی و رهبران مشروطه از موضوعات مهم و قابل‌بررسی است. در این مقاله به بررسی نقش بهبهانی در تحصن سفارت انگلیس پرداخته‌شده و دیدگاه‌های موافقان و مخالفان نقش او موردتوجه و نقد قرارگرفته است. ازجمله مخالفان نقش او در تحصن سفارت انگلیس، احمد کسروی است که رأی او مورد تأکید امام خمینی قرارگرفته است. پس از مطالعه منابع متعدد پیرامون این رخداد و بیان دیدگاه‌های مورخان و پژوهشگران متقدم و متأخر، نتیجه بررسی حاکی است که در بدو امر توصیه بهبهانی صرفاً به تعداد معدودی از تجار با هدف حفظ جان و امنیت آنان بوده است و به معنی مجوز تحصن عده کثیری از مردم در سفارت تلقی نمی­شود. بااین‌حال، این توصیه ابعاد گسترده‌تری یافت که اگرچه ممکن است منظور نظر بهبهانی نبوده؛ اما اطرافیان و خواص بیت او در این رابطه نقش و تأثیر داشتند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • آفاری، ژانت. (1385) انقلاب مشروطه ایران 1906 – 1911، ترجمه رضا رضایی، تهران: بیستون.
  • امام خمینی، سید روح الله. (بی‌تا) کشف اسرار، قم: دارالکتاب.
  • امام خمینی، سید روح الله. (1385) صحیفه امام (دوره 22 جلدی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم.
  • امام خمینی، سید روح الله. (1409 ق) ولایت‌فقیه (حکومت اسلامی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  • براون، ادوارد. (1376) انقلاب مشروطیت ایران، ترجمه مهری قزوینی، تهران: کویر.
  • بشیری، احمد (به کوشش). (1363) کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، تهران: نشرنو.
  • بهشتی سرشت، محسن. (1380) نقش علما در سیاست (از مشروطه تا انقراض قاجار)، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
  • پهلوی، محمدرضا. (1345) انقلاب سفید، تهران: کتابخانه سلطنتی پهلوی.
  • ترکمان، محمد. (1362) رسائل، اعلامیه‌ها، مکتوبات ... و روزنامه شیخ شهید فضل‌الله نوری، تهران: رسا.
  • تفرشی حسینی، احمد. (1351) روزنامه اخبار مشروطیت و انقلاب ایران: یادداشت‌های سید احمد تفرشی حسینی، به کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
  • تقوی، مصطفی. (1384) فراز و فرود مشروطه، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
  • تکمیل همایون، ناصر. (1383) مشروطه‌خواهی ایرانیان، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
  • تهرانی (کاتوزیان)، محمدعلی. (1379) مشاهدات و تحلیل اجتماعی و سیاسی از تاریخ مشروطیت ایران، با مقدمه دکتر ناصر کاتوزیان، تهران: انتشار.
  • جعفریان، رسول. (1378) بست‌نشینی مشروطه خواهان در سفارت انگلیس، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
  • حسینیان، روح‌الله. (1387) چهارده قرن تلاش شیعه برای ماندن و توسعه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • داودی، مهدی. (1372) عین الدوله و رژیم مشروطه، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
  • دفتر تحقیقات و برنامه ریزی درسی و تألیف. (1365) تاریخ معاصر ایران، سال سوم دبیرستان ، وزارت آموزش‌وپرورش.
  • دولت‌آبادی، یحیی. (1371) حیات یحیی، تهران: عطار و فردوس.
  • رائین، اسماعیل. (1355) انجمن‌های سری در انقلاب مشروطیت، تهران:جاویدان.
  • رائین، اسماعیل. (1373) حقوق‌بگیران انگلیس در ایران، تهران:جاویدان.
  • رضوانی، محمد اسماعیل. (1381) انقلاب مشروطیت ایران، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  • روحانی، حمید. (1381) نهضت امام خمینی، ج 1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ و نشر عروج.
  • روحانی، حمید. (1382) نهضت امام خمینی، ج 3، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ و نشر عروج.
  • سالور، قهرمان میرزا. (1376) روزنامه خاطرات عین السلطنه، به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، تهران: اساطیر.
  • شریف کاشانی، محمدمهدی. (1362) واقعات اتفاقیه در روزگار، به کوشش منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، تهران: نشر تاریخ ایران.
  • شمیم، علی‌اصغر. (1370) ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: علمی.
  • شیخ‌الاسلامی، جواد. (1367) قتل اتابک و شانزده مقاله تحقیقی دیگر، تهران: کیهان.
  • کسروی، احمد. (1369) تاریخ مشروطه ایران، تهران: امیرکبیر.
  • گروه نویسندگان. (1382) انقلاب مشروطیت، از سری مقالات دانشنامه ایرانیکا، زیر نظر احسان یارشاطر، ترجمه پیمان متین، با مقدمه ناصر تکمیل همایون، تهران: امیرکبیر.
  • لقایی، آزیتا.(تابستان1380 ) «تأملی درباره تحصن در سفارت انگلیس»، فصلنامه تاریخ معاصر ایران، شماره 18، صص 122-113.
  • محمود، محمود. (1378) تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم میلادی، تهران: اقبال.
  • معاصر، حسن. (1348) تاریخ استقرار مشروطیت در ایران مستخرجه از اسناد محرمانه وزارت خارجه انگلستان، تهران: ابن‌سینا.
  • ملایی توانی، علیرضا. (1399) تکاپو برای آزادی (روایتی دیگر از انقلاب مشروطه ایران)، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
  • ملک‌زاده، مهدی. (1373) تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران: نشر علمی.
  • ناظم الاسلام کرمانی، محمد. (1376) تاریخ بیداری ایرانیان، به اهتمام علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: نشر پیکان.
  • نامور، رحیم. (1357) برخی ملاحظات پیرامون تاریخ انقلاب مشروطیت، تهران:چاپار.
  • نشر عروج. (1386) سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ و نشر عروج.
  • یزدانی، سهراب. (1376) کسروی و تاریخ مشروطه ایران، تهران: نشر نی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار