تجلی کلام شیعی در تعلیقات امام خمینی (ره) بر مقدمه قیصری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه عرفان اسلامی، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

اساساً خاستگاه‌های کلامی عارفانِ پیرو مذاهب اسلامی در آرا و چه‌بسا در کشف و شهود آنان تأثیرگذار است. بر این اساس، قیصری در بیان مصادیق مکاشفات و کرامات متأثر از اندیشه‌های کلامی اهل سنت است. سید حیدر آملی نیز به‌عنوان یک عارف شیعی، رسول خدا(ص) و اهل‌بیت او را برتر از دیگر پیامبران و اولیا و برگزیده اهل عالم و کامل‌ترین آن‌ها می‌داند. ازنظر امام خمینی نیز علی (ع) صاحب ولایت مطلقه کلی است و ولایت باطن خلافت است و ولایت مطلقه کلی باطن خلافت دنیایی است. با این حال، عرفان شیعی تفاوت ماهوی با عرفان اسلامی در جهان اهل سنت و جماعت ندارد، البته فرقی اساسی در مصادیق انسان کامل وجود دارد که به اعتقاد عرفای شیعه، دوازده امام، مصادیق اصلی و حقیقی انسان‌های کامل هستند و این مشابهت در مفاهیم، نشانگر هم‌­افق بودن تشیع و عرفان در مبحث ولایت است.شاید بتوان گفت عرفان شیعی ـ اگر معنای محصلی داشته باشد ـ بیشتر حاصل تبلور اندیشه‌های کلامی شیعی در بیان مصادیق انسان کامل است چراکه عرفان شیعی اساساً تعلیقه‌ای بر عرفان اسلامی در جهان اهل سنت و جماعت است و اصولاً در مبانی عرفانی، تفاوت چندانی با آن ندارد مگر در تعیین مصداق انسان‌های کامل. بدین‌سان در این مقاله، تجلیات کلام شیعی را در نگاه حکیم و عارف شیعی معاصر، امام خمینی، بر اساس تعلیقات او بر مقدمه عارف اهل سنت، شرف‌الدین قیصری، مورد بررسی، تحلیل و نقد قرار می‌دهیم.

کلیدواژه‌ها


    - آملی، سید حیدر (1367). المقدمات من کتاب نصالنصوص. با تصحیح و مقدمه هانری کربن و عثمان اسماعیل یحیی، تهران: توس.
-  آملی، سید حیدر (1384). جامع الاسرار و منبع الانوار. با تصحیح هنری کربین و عثمان اسماعیل یحیی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-  ابن عربی، محمد بن علی (1380). فصوصالحکم. با تصحیح و تعلیق ابوالعلاء عفیفی، تهران: انتشارات الزهراء.
-  امام خمینی، سید روح‌الله (1381). مصباحالهدایة الی الخلافة و الولایة. با مقدمه سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
-  امام خمینی، سید روح‌الله (1410 ق). تعلیقات علی شرح فصوصالحکم و مصباحالانس. قم: مؤسسه پاسدار اسلام.
-  حسین‌پور، غلامرضا (1399). درآمدی بر عرفان فلسفی امام خمینی؛ بر اساس تعلیقات مصباحالانس. تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
-  حیدری، سید کمال (1436 ق). شرح تمهید القواعد فی علم العرفان النظری. تقریراً لابحاث المرجع الدینی السید کمال الحیدری، به قلم محمد الربیعی، مؤسسة الامام الجواد (ع) للفکر و الثقافة.
-  شعرانی، ابوالحسن (1389). ترجمه و شرح فارسی کشف المراد در شرح تجرید الاعتقاد. تهران: هرمس.
-  علامه حلی، حسن  بن یوسف (1425 ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. با تصحیح و تعلیقحسن حسن‌زاده آملی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
-  فاضل تونی، محمدحسین (1386). مجموعه رسائل عرفانی و فلسفی. قم: مؤسسه مطبوعات دینی.
-  فناری، محمد  بن حمزه (1388). مصباحالانس. با تحقیق محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
-  قونوی، صدرالدین محمد (1388). مفتاحالغیب. تحقیق: محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
-  قیصری،  داود بن محمود (1425 ق). شرح تائیة ابن الفارض الکبری. اعتنی به و عتو علیه: احمد فرید المزیدی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
-  قیصری، داود بن محمود (1397). شرح فصوصالحکم. با تصحیح حسن حسن‌زاده آملی، قم: بوستان کتاب قم.