تعارض استصحاب سببی و مسببی و کاربرد آن در حقوق موضوعه با رویکردی به نظر امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق دانشگاه رازی،کرمانشاه، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

تعارض استصحاب سببی و مسببی به معنای تنافی میان مؤدای استصحاب سببی و مسببی است؛ که شک در یکی، مسبب از شک در دیگری است. این بحث اصولی از زمان متأخرین و به‌وسیلة شیخ طوسی اولین بار مطرح شد و بعد از ایشان سایر اصولیون به تحلیل و بررسی آن پرداختند. در اینکه استصحاب سببی بر مسببی مقدم می‌شود هیچ شکی نیست، اما اختلاف نظر بین اصولیون در باب علت و مبنای تقدم استصحاب سببی بر مسببی است.
عده‌ای از علمای اصول تقدم را از باب حکومت دانسته و معتقدند استصحاب سببی بر استصحاب مسببی حاکم است و با اجرای استصحاب سببی نوبت به اجرای استصحاب مسببی نمی‌رسد. برخی دیگر تقدم را از نوع ورود می‌دانند و بعضی بر این باورند که اگر استصحاب مسببی مقدم شود دور پدید می‌آید، بنابراین جهت احتراز از دور باید استصحاب سببی بر مسببی مقدم گردد. امام خمینی معتقدند: اگر استصحاب از نوع عقلی یا عرفی باشد، استصحاب سببی بر مسببی مقدم نمی‌شود ولی اگر از نوع شرعی باشد، دلیل اجتهادی که استصحاب سببی موضوع ساز (بستر ساز) آن است بر استصحاب مسببی مقدم می‌شود.

کلیدواژه‌ها


-         آخوند خراسانی، محمد کاظم. (1409ق) کفایة الاصول، قم: چاپخانه مهر، چاپ اول.
-         امام خمینی، سیدروح الله. (1423ق) الاستصحاب، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ دوم.
-         ــــــــــــــــــ . (1379)کتاب البیع، قم: تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
-         ــــــــــــــــــ . (1385) الرسائل، با تعلیقات آقا مجتبی طهرانی، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
-         امامی‌، سید حسن. (1372) حقوق مدنی، تهران: چاپخانه اسلامیه، چاپ سوم.
-         انصاری، مرتضی. (1411ق)  فرائد الاصول، بیروت: موسسه الأعلمی‌،  چاپ اول.
-         ــــــــــــــــــ . (بی‌تا) حاشیة الاستصحاب، قم: مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت.
-         بحرالعلوم، سیدمحمد مهدی. (1362) بلغة الفقیه، قم: مکتبة الصادق.
-         بروجردی عبده، محمد. (1341) مختلف الاصول، تهران: دانشگاه تهران.
-         بروجردی، سیدحسین و شیخ بهاءالدین بروجردی. (بی‌تا) الحاشیة علی الکفایه، قم: انصاریان.
-         جعفری لنگروی، محمد جعفر.(1370) حقوق اموال، تهران: چاپخانه احمدی، چاپ دوم.
-         جوهری، اسماعیل. (1407ق) الصحاح العربیه، بیروت: دارالعلم.
-         حکیم، سید محمدسعید. (1376) المحکم فی اصول الفقه، قم: المنار.
-         حیدری، علی نقی. (بی‌تا) اصول الاستنباط فی اصول الفقه و تاریخه بالاسلوب جدید، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
-         خمینی، سید مصطفی. (1376) تحریرات فی الاصول، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
-         خویی، سید ابوالقاسم. (1417ق) مصباح الاصول، به قلم سیدمحمد سرور واعظ حسینی، قم: المکتبة الداوری، چاپ پنجم.
-         ــــــــــــــــــ . (1367) اجود التقریرات، تهران: مصطفوی.
-         ذهنی تهرانی، سید محمد جواد. (1371) المباحث الاصولیه، قم: مؤلف، چاپ اول.
-         سبحانی تبریزی، جعفر. (1380) الوسیط فی اصول الفقه، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
-         ــــــــــــــــــ . (1389) المبسوط، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
-         ــــــــــــــــــ . (1420ق) الموجز فی اصول الفقه، قم: مؤسسة امام صادق(ع).
-         عراقی، ضیاء. (بی‌تا) نهایة الافکار، قم: دفترانتشارات اسلامی.
-         فرجی، حمید. (1389) اصول فقه عمومی‌، تهران: انتشارات بهنامی، چاپ اول.
-         فیروز آبادی، محمد بن یعقوب. (1412) القاموس المحیط، بیروت: دارالإحیاء التراث العربی.
-         قافی، حسین و سعید شریعتی. (1392) اصول فقه کاربردی، تهران: سمت.
-         کاتوزیان، ناصر. (1371) قواعد عمومی‌قراردادها، انتشارات بهنشر، چاپ سوم.
-         ــــــــــــــــــ . (1387) اثبات و دلیل اثبات، تهران: بنیاد حقوقی میزان، چاپ چهاردهم.
-         ــــــــــــــــــ . (1378) عقود معین، تهران: شرکت سهامی انتشار.
-         کاظمی خراسانی، محمدعلی. (1409ق) فوائد الاصول، قم: مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اول.
-         محقق داماد، سید مصطفی. (1387) مباحثی از اصول، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
-         محمدی، ابوالحسن. (1375) مبانی استنباط حقوق اسلامی، تهران: دانشگاه تهران.
-         مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی. (1385) دانشنامه بزرگ اسلامی، جلد پانزدهم.
-         مظفر، محمدرضا. (1425ق) اصول الفقه، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ سوم.
-         مکارم شیرازی، ناصر. (1428ق) انوارالاصول، مدرسه امام علی(ع)، چاپ دوم.
-         ملکی، میرزا حبیب الله. (بی‌تا) تلخیص الاصول، چاپخانه مصطفوی.
-         موسوی بجنوردی، سیدمحمد. (1387) استصحاب(شرح کفایة الاصول)، تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
-         نایینی، محمدحسین. (1412ق) فرائدالاصول، قم: اسماعیلیان.