تمسک به دانسته‌های عرفی بشر در توسعه و فهم عناوین فقهی در مکتب فریقین با رویکردی به دیدگاه امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه ومبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران

2 عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی و دانشجوی دکترای رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد یادگار امام، تهران،

چکیده

: تمسک به دانسته‌های عرفی بشر در توسعه و فهم عناوین فقهی یکی از راه‌های راه گشا در فقه و پویایی آن است توجه به دانسته‌های عقلایی عرف و فهم اجتماعی از نصوص، یکی از راهکارهای بسیار ضروری است که فقیهان و حقوقدانان برای استنباط، قانونگذاری و تفسیر خطابه‌های شرعی، باید عرف را به عنوان یک داور قلمداد کنند. داوری عرف، تنها به تحقق مصداق خارجی مربوط نمی‌شود بلکه به نوعی به وضع احکام نظر دارد و به پدیده‌های کاملاً نو خاسته اعتبار می‌بخشد ابزار فهم آموزه‌های فقهی در بسیاری از موارد، ابزار متعارف نزد عرف است؛ چون زبان گفتاری شرع مقدس، همچون زبان گفتاری عرف عقلا است، موضوع حکم را عرف از جهت مفهوم و مصداق درک می‌کند و حکم به تبدیل موضوع و عناصر دخیل در آن نوعی از کارکردهای عرفی بشر است که به نام دگرگونی عرفی معروف است و به سازماندهی و پیوستگی جامعه و حفظ تفاهم و سازش بین آنها می‌پردازد. و در فتواهای امام خمینی نیز نمونه‌هایی روشن وجود دارد که از نوعی نظام نوین در نگریستن به فقه و فقاهت و توجه به دانسته‌های عرف خبر می‌دهد. لکن نوبت فهم عرفی و اجتماعی از نص و دلیل فقهی، زمانی فرا می‌رسد که فهم زبانی نص پایان پذیرد، فقیه در گام نخست پیام زبانی نص را معین می‌کند و پس از شناخت، فهم عرفی و اجتماعی را بر آن بار می‌کند.

کلیدواژه‌ها


-         آخوند خراسانی، محمد کاظم. (1410ق) دررالفوائد فی الحاشیة علی الفرائد، تهران: وزارت فرهنگ اسلامی.
-         ابن قدامه، ابومحمد عبدالله ابن احمد. (1405ق) المغنی، بیروت: دارالفکر،  چاپ اول.
-         ابن مفلح حنبلی، ابواسحاق ابراهیم بن محمد. (1404ق) النکت والفواید السنیه علی مشکل المحرر، ریاض: مکتبیه المعارف.
-         ابوزهره حلبی، حمزة بن علی. (1417ق) غنیة النزوع الی علم الاصول والفروع، قم: مؤسسة امام صادق(ع).
-         ابوزهره، محمد. (1377ق) اصول الفقه، بیروت : دارالفکر.
-         اردبیلی، احمدبن محمد. (بی‌تا) مجمع الفواید والبرهان فی شرح ارشادالاذهان، قم: انتشارات اسلامی.
-         امام خمینی، سید روح الله. (1421ق) کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
-         امام خمینی، سید روح الله. (الف 1385) الرسائل، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
-         امام خمینی، سید روح الله. (ب 1385) صحیفه امام (دوره 22 جلدی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشرآثارامام خمینی، چاپ چهارم.
-         امام خمینی، سید روح الله. (الف 1415) المکاسب المحرمه، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
-         امام خمینی، سید روح الله. (ب 1415 ق) انوارالهدایه فی شرح الکفایه، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
-         امام خمینی، سید روح الله.(بی‌تا) استفتاءات، تهران: مؤسسه تنظیم ونشرآثارامام خمینی.
-         انصاری، مرتضی. (1374) المکاسب، قم: مجمع الفکراسلامی.
-         انصاری، مرتضی.(بی تا) المطارح الانظار، مقرر ابوالقاسم کلانتری، قم: موسسه آل البیت(ع)، چاپ اول.
-         بروجردی، سید حسین. (1415ق) نهایة الاصول، قم: نشر فکر.
-         بهوتی، منصور بن یونس بن ادریس. (1415ق) کشاف الاقناع عن متن الاقناع، بیروت: مکتبة البحوث و الدراسات.
-         خلّاف، عبدالوهاب. (1392) علم اصول فقه، کویت: دارالعلم، چاپ دهم.
-         خمینی، مصطفی. (1418ق) الخیارات، قم: مؤسسه تنظیم ونشرآثارامام خمینی.
-         خمینی، مصطفی.(1422ق) الطهارة، قم: مؤسسه تنظیم ونشرآثارامام خمینی.
-         خویی، ابوالقاسم.  (1412ق) مستند العروة الوثقی (کتاب زکات)، مقرر مرتضی بروجردی، قم: مدرسه العلم.
-         خویی، ابوالقاسم. (1395ق) البیان فی علوم القرآن، قم: مدرسه العلم.
-         روحانی، محمد صادق. (1416ق) منتقی الاصول، مقرر سیدعبدالصاحب حکیم، قم: الهادی.
-         روحانی، محمد صادق. (1412ق) فقه الصادق، دارالکتاب.
-         زحیلی، وهبه. (1995م) الوجیز فی اصول الفقه، بیروت: دارالفکر.
-         زلمی، مصطفی ابراهیم. (1375) خواستگاه‌های اختلاف در فقه مذاهب، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
-         سبکی، علی ابن عبدالکافی. (1404ق) الابهاج فی شرح المنهاج، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-         سیوطی، جلال الدین. (1411ق) الاشباه والنظایر، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول.
-         شربینی، محمد بن احمد. (1415ق) الاقناع فی حل الفاظ ابی شجاع، بیروت: دارالفکر.
-         شهید اول، محمد بن مکی. (بی‌تا) القواعد و الفوائد، قم: انتشارات مکتب مفید.
-         شیخ طوسی، محمد. (1400ق) النهایه، بیروت: دارالکتاب، چاپ دوم.
-         شیرازی، سید محمد باقر. (بی‌تا) توضیح المسائل، انتشارات گلستان.
-         صدر، سید محمدباقر. (1400ق) دروس فی علم الاصول، قم: دارالکتب البنانی.
-         صدر، سید محمدباقر. (1416ق) بحوث فی اصول الفقه، قم: مؤسسه دایرة المعارف اسلامی.
-         صدر، سید محمدباقر.  (1359) همراه با تحول اجتهاد،  تهران: انتشارات روزبه.
-         طاهری، محمدعلی. (1388ش) دانشنامه حقوق خصوصی، تهران: انتشارات جنگل.
-         عراقی، ضیاء الدین. (1417ق) نهایة الافکار، قم: انتشارات اسلامی، چاپ اول.
-         عرفانی، محمود. (1366) المجله (نقدی بر ماده 118 ق.م)، دانشگاه تهران.
-          علامه طباطبایی، سید محمد. (1368) حاشیة الکفایة، قم: بنیاد علمی علامه.
-          غروی اصفهانی، محمد حسین. (1374) نهایة الدرایة، قم: انتشارات سیدالشهدا.
-          قاضی زاده، کاظم. (1374) «امام خمینی و فقاهت مبتنی برعنصر زمان ومکان»، شماره5، سال دوم.
-         قلعه چی، محمد. (1408ق) دارالنقایس، قم: چاپ دوم.
-          محقق حلی، نجم الدین جعفربن حسن. (1412ق) نکت النهایة، قم: انتشارات اسلامی، چاپ اول.
-         مظاهری، حسن. (1391) دروس خارج فقه، قم.
-          مظفر، محمد رضا. (1370ش) اصول فقه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ چهارم.
-         مغنیه، محمد جواد. (1402ق) فقه امام صادق(ع)، قم: دارالجواد، چاپ دهم.
-          میرزای آشتیانی، محمد حسن. (1403ق) بحرالفواید، قم: انتشارات کتابخانه مرعشی، چاپ اول.
-         نائینی، محمد حسین. (1404ق) فواید الاصول، قم: نشر اسلامی.
-         نجفی، محمدحسن. (بی‌تا) جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دارالکتاب، چاپ هفتم.
-          نراقی، احمدبن محمد. (1417ق) عواید الایام، انتشارات اسلامی، قم: چاپ اول.
-         یزدی، سید محمد کاظم. (1378ق) حاشیة المکاسب، قم: مؤسسه اسماعیلیان.