بررسی مفهوم ارث و مبانی تاریخی آن در نظام حقوقی اسلام با ذکر آرای امام خمینی(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد بازنشسته دانشگاه خوارزمی و مدیر گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی و اندیشه‌های امام خمینی(س) پژوهشکدة امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی

2 دانشجوی دکتری فقه ومبانی حقوق اسلامی‌ دانشگاه عدالت، تهران، ایران

چکیده

: ارث یکی از مهم ترین نهادهای حقوقی در هر جامعه‌ای است که قواعد و مقرّرات آن در قوامیس حقوقی بشر همواره متأثّر از اصول و مبانی‌ای بوده است.  این اصول و مبانی عمدتاً تحت تأثیر اوضاع و احوال و زمان و مکانی شکل می‌گرفته که بشر در آن می‌زیسته است.  طبیعی است که با تغییر این اوضاع و احوال، اصول و مبانی نشأت گرفته از آن نیز باید تغییر کند تا جامعه شاهد قوانین مناسب با عصر خود باشد.  از این رو اصول و قواعد ارث در میان همة اقوام و تمدّن‌های پیشین تا به امروز به موازات تغییر زمان و مکان همواره در حال تطوّر و تکامل بوده است.  قواعد ارث در جزیرة العرب نیز از این قاعده مستثنی نبوده و تحث تأثیر اصول و مبانی‌ای شکل گرفته که حاکم بر آنجا بوده است. که با طلوع اسلام در آن سرزمین قواعد ومقرّرات مربوط به ارث  به سمت تطوّر و تکامل پیش رفته است.  در این مقاله سعی شده است که با بررسی نظر حقوقدانان و فقهای امامیه و همچنین آرای امام خمینی پیرامون واژة ارث،  ابتدا تعریف دقیقی از مفهوم ارث ارائه کرده و سپس به تبیین  قواعد و مبانی‌ای بپردازیم که مقرّرات ارث ناشی از آن بوده است.

کلیدواژه‌ها


-         آمدی، علی بن محمد. (2010)  الاحکام فی اصول الاحکام، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-         ابن حبیب، محمد بن حبیب. (1421ق) المحبر، قاهره: دارالغد العربی.  
-         ابن رشد، محمد بن احمد. (1415ق) بدایة المجتهد و نهایة المجتهد، قاهره: مکتبه ابن تیمیه.  
-         ابن شهر آشوب، محمدبن علی. (1369) متشابه القرآن و مختلفه، قم: بیدار.
-         ابن عاشور، محمد طاهر. (1420ق) التحریر و التنویر معروف به تفسیر ابن عاشور، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
-         ابن فارس، احمد بن زکریا. (1404ق) معجم مقاییس اللغه، قم: انتشارات دفتر تبلیغات حوزه .
-         ابن فهد حلّی، احمدبن محمّد. (1411ق) المهذّب البارع، قم: موسسة نشر اسلامی.
-         ابن قدامه، ابی محمد عبدالله بن احمد بن محمد. (1405ق) المغنی، بیروت: دارالکتاب العربی.  
-         ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق) لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر.
-         ابی داوود، سلیمان ابن اشعث. (1275). سنن، قاهره: دارالحدیث.
-         امام خمینی، سید روح الله. (1422ق)وسیلة النجاةمع تعالیق الامام الخمینی، تهران: موسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ و نشر عروج، چاپ اول.
-         ـــــــــــــــــــ .  (1420ق)  حاشیه بر رساله ارث ملا‌هاشم خراسانى، قم: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
-         ـــــــــــــــــــ . (1421ق) تحریر الوسیله،تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ و نشر عروج، چاپ اول.
-         ـــــــــــــــــــ . (1381) استفتائات، قم: دفتر نشر اسلامی.
-         بخاری، ابوعبدالله محمد بن اسماعیل. (1401ق) صحیح بخاری، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر.
-         برّاج، جمعه محمد. (1420ق) احکام المیراث فی شریعة الاسلامیه، عما: دار یافا العلمیه.  
-         بکری، ابوبکربن محمد. (1418ق)اعانة الطالبین علی حلّ الفاظ فتح المعین، بیروت:  دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
-         بهوتی، منصور بن یونس. (بی تا) کشف القناع عن متن الاقناع، بیروت: دار الکتب العلمیه.
-         جرجانی، ابوالفتح بن یونس. (1365) تفسیر شاهی أو آیات الاحکام، تهران: انتشارات نوید.
-         جصاص، ابوبکر احمدبن علی. (1415ق) احکام القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-         جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1392) ارث، تهران: گنج دانش.  
-         جوهری، اسماعیل بن حمّاد. (1407ق) الصحاح، بیروت: دارالعلم للملایین.  
-         حرعاملی. محمد بن حسن. (1409ق) وسائل الشیعه، قم:بیروت: مؤسسه آل البیت.
-         حسینی عاملی، سیّد محمد جواد. (بی تا) مفتاح الکرامه، قم: دار احیاء التراث العربی.  
-         دهخدا، علی اکبر. (1377) لغت نامه، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
-         زجاج، ابواسحاق ابراهیم بن سرّی.(1408ق) معانی القرآن و اعرابه، بیروت:عالم الکتاب .
-         سبزواری، محمدباقر بن مؤمن. (1423ق) کفایة الاحکام، قم: موسسة نشر اسلامی.  
-         سجستانی، سلیمان بن اشعث.(1430ق) سنن ابی داوود، قاهره: دارالحدیث.
-         سرخسی، محمد بن احمد بن ابی سهل.(1414ق) المبسوط، بیروت: دارالمعرفه.  
-         سمرقندی، علاء الدین. (1405) تحفة الفقهاء فی الفروع، بیروت: دارالکتب العلیمه.
-         شافعی، محمدبن ادریس. (بی تا) المسند شافعی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-         شهید اول، محمد بن مکّی. (بی تا) القواعد و الفوائد، قم: کتاب فروشی مفید.  
-         شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی. (1403ق) الروضة البهیه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.  
-         شهیدی، مهدی. (1395) ارث، تهران: انتشارات مجد.
-         شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه. (1413ق) من لایحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی
-         صاحب بن عباد، اسماعیل. (1414ق) المحیط فی اللغه. بیروت: عالم الکتاب.  
-         صنعانی، ابوبکرعبدالرزّاق. (1425ق) المصنّف. بیروت: مکتبه اسلامی.  
-         طباطبایی، محمدحسین. (1390) المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة اعلمی للمطبوعات.
-         طبری، محمد بن جریر. (1356) تفسیر طبری، تهران:  توس.
-         طریحی، فخرالدین. (1416ق) مجمع البحرین، تهران: کتابفروشی مرتضوی.  
-         علی، جواد. (1976) المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت: دارالعلم للملایین.  
-         غروی علی یاری، شیخ مولی علی. (1421ق) ایضاح الغوامض فی تقسیم الفرائض، قم: بنیاد فرهنگ اسلامی .
-         فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله. (1425ق) کنزالعرفان فی فقه القرآن، قم: انتشارات مرتضوی.
-         ـــــــــــــــــــ . (1404ق) التنقیح الرائع، قم: مکتبه مرعشی نجفی.
-         فایزدریان، عبداللطیف. (1427ق) فقه المواریث فی المذاهب الاسلامیه و القوانین العربیه، بیروت: دارالنهضه العربیه.
-         فیروزآبادی، محمّدبن یعقوب. (1412ق) قاموس المحیط، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
-         فیّومی، احمدبن محمّد، (1405ق) المصباح المنیر، قم: موسسة هجرت.
-         قرشی، علی‌اکبر. (1412ق) قاموس القرآن، تهران: دارالفکر، چاپ دوم.
-         قرطبی، محمد بن احمد. (1427ق) الجامع لاحکام القرآن (تفسیر قرطبی)، دمشق: موسسة الرساله.
-         قمی، ابی حسن علی بن ابراهیم. (1363) تفسیر قمی، قم: دارالکتاب.
-         قمی، میزرا ابوالقاسم. (1413ق) جامع الشتات فی اجوبة السؤالات، تهران: موسسة کیهان.  
-         کاتوزیان، ناصر. (1394) درسهایی از شفعه، وصیّت،  ارث. تهران: میزان.
-         ـــــــــــــــــــ . (1383ق) قواعد عمومی قراردادها ،تهران: شرکت سهامی انتشار.
-         کشکی، محمد عبدالرحیم. (1389ق) میراث المقارن، بغداد: منشورات دارالنذیر.  
-         کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، (1407ق) الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامی.
-         مرتضی زبیدی، سید محمد. (1414ق) تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر للطابعة و النشر و التوزیع.  
-         معلم تهرانی، غلام‌رضا. (1352) مصباح الوارثین، نجف: مطبعة العلمیه.  
-         مؤسسة دائرة المعارف اسلامی. (1429ق).  موسوعة الفقهیه الاسلامیه طبقاً لمذهب اهل البیت، قم.
-         موسوی کربلایی، احمد. (1270) معین الوارثین فی المیراث، چاپ سنگی.
-         نجفی، محمدحسن. (1404ق) جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
-         نراقی، احمدبن محمّد. (1415ق) مستند الشیعه فی احکام الشریعه، قم: موسسة آل البیت.
-         نسایی، احمد بن شعیب. (1348ق) سنن نسائی، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
-         نیشابوری، نظام الدین حسن بن محمّد. (1416ق)  غرائب القرآن و رغائب الفرقان (تفسیر نیشابوری)،  بیروت:  دارالکتب العلمیه.  
-         ویلکن، جورج الکساندر. (1902) الامومة عند العرب: دراسة فی انماط الانوثة و النکاح، ابوظبی: بقازان.  
-         هاشمی شاهرودی، سیدمحمود. (1389) موسوعة الفقه الاسلامی المقارن، قم: موسسة دائرة المعارف اسلامی.